Dominikanie byli jednym z pierwszych łacińskich zgromadzeń zakonnych, jakie osiedliły się w Kamieńcu Podolskim. Klasztor św. Mikołaja w Kamieńcu Podolskim był drugą po Smotryczu fundacją dominikańską na Podolu, wspomnianą w dokumencie prowincjała polskiego Jana z Brzegu z 11 maja 1375 r. Bez wątpienia jednak data powstania klasztoru jest nieco wcześniejsza, ponieważ dokument wspomina konwent w Kamieńcu Podolskim już jako ważną dla rozwoju miasta instytucję.
Kiedy pierwszy, drewniany kościół spłonął, wybudowali w 1420 r. murowaną świątynię wraz z klasztorem. Od roku 1596 patronat nad kościołem pw. św. Mikołaja Bpa i klasztorem Dominikanów objęła rodzina Potockich, która kilkakrotnie finansowo wspierała odbudowę kompleksu klasztorno-kościelnego po zniszczeniach wywołanych pożarem w 1616 r., oraz dewastacjach, jakie nastąpiły podczas oblężenia miasta przez Turków w 1672 r. (pamiątką po czasach tureckich jest zabytkowa kazalnica - minbar). Kasata klasztoru miała miejsce w 1843 r. - kościół stał się świątynią parafialną.
Po zniszczeniach XX-wiecznych (kościół służył jako magazyn) i pożarze w 1993 r. zespół klasztorny jest odbudowywany przez OO Paulinów, którzy od 1998 r. są gospodarzami świątyni i klasztoru podominikańskiego.
Od 1999 r. w kościele podominikańskim w Kamieńcu Podolskim prowadzone są prace konserwatorskie, dofinansowywane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz Senatu RP.
Przeprowadzona została konserwacja prezbiterium, kamiennego, manierystycznego portalu oraz wykonano ekspertyzę konserwatorską łuku tęczowego. Sporządzona została też dokumentacja inwentaryzacyjna XVIII-wiecznej sygnaturki; obiekt wymaga rekonstrukcji po zniszczeniach powstałych podczas wichury, jesienią 2002 r. Prace konserwatorskie prowadzone były pod kierunkiem specjalistów z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
W 2004 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, we współpracy ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”, finansowało kolejny etap prac konserwatorskich prowadzonych w kościele pw. św. Mikołaja Bpa, pod kierunkiem Janusza Smazy z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W zakres prac remontowo-konserwatorskich wchodził zakup materiałów koniecznych do wykonania zadania oraz zabezpieczenie ściany tęczowej tzn. oczyszczenie szczelin a także wypełnienie ich, częściowo pod ciśnieniem, spoiwem o zróżnicowanej granulacji.
Okopy Świętej Trójcy - kościół pw. Świętej Trójcy
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
Dzięki polskim konserwatorom do świątyni podominikańskiej powrócił i został poddany pracom konserwatorskim ozdobny minbar, czyli muzułmańska kazalnica, ustawiona w kościele św. Mikołaja podczas tureckiej okupacji Podola, kiedy świątynia została przekształcona na meczet. W czasach, gdy w pozbawionej funkcji sakralnych katedrze łacińskiej w Kamieńcu Podolskim władze sowieckie urządziły muzeum historii religii i ateizmu jednym z eksponatów został właśnie minbar przeniesiony z kościoła podominikańskiego.
Po kilku latach przerwy Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjęło na nowo współpracę z parafią św. Mikołaja Bpa. Od 2012 r. prace konserwatorskie w Kamieńcu Podolskim prowadzi Fundacja Dziedzictwa Kulturowego (I etap we współpracy z Towarzystwem Tradycji Akademickiej). Zadanie realizowane jest obecnie z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanych w ramach Programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”. Dodatkowe środki finansowe Fundacja pozyskała w ramach konkursu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą” (w 2014 i 2015 roku obsługiwanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, w 2016 – przez Senat RP).
Prace restauratorsko-konserwatorskie w kościele są jednym z największych wyzwań stojących przed Fundacją. Ogrom zniszczeń i olbrzymi zakres koniecznych prac wskazują, że będzie to zadanie wieloletnie. Obecnie prace prowadzone są w kaplicy Ukrzyżowanego Pana Jezusa i w nawie głównej. Realizuje je zespół konserwatorów pod kierunkiem dr hab. Janusza Smazy z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz dr Marii Podkowińskiej-Lulkiewicz – konserwacja sztukaterii i elementów kamiennych; część prac wykonywana jest w formule praktyk studenckich. W kaplicy św. Dominika zespół konserwatorów pod kierunkiem dr Ewy Święckiej przeprowadza konserwację malowideł ściennych. W 2015 r. pierwszy stypendysta Fundacji – Damian Pisarski – prowadził prace przy portalu w prawej kaplicy bocznej, realizując tym samym stypendium przyznane na wykonanie pracy dyplomowej na Wydziale Konserwacji ASP w Warszawie.
oprac. Dorota Janiszewska-Jakubiak
abe/mjs
