16 października 1945 r. w Waszyngtonie minister spraw zagranicznych w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej Wincenty Rzymowski podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych. Polska stała się 51 członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Procedura związana z przyjęciem Polski do ONZ została formalnie zakończona 24 października 1945 r., kiedy to Janusz Żółtowski, zastępujący szefa polskiej misji dyplomatycznej w USA, przekazał dokument ratyfikacyjny podpisany przez prezydenta Bolesława Bieruta, premiera Edwarda Osóbkę-Morawskiego i Rzymowskiego rządowi Stanów Zjednoczonych.
W myśl zapisów Karty, to właśnie amerykański rząd przechowuje dokumenty ratyfikacyjne. Od tego też dnia datuje się także formalne istnienie Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Ideą leżącą u podstaw powołania ONZ była potrzeba ochrony przyszłych pokoleń od klęski wojny, "która - jak pisali sygnatariusze Karty NZ - dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia". Narody Zjednoczone dążyły do tego, by: "przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych". (Preambuła Karty NZ)
Założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych pragnęli "stworzyć warunki, umożliwiające utrzymanie sprawiedliwości i poszanowanie zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych i innych źródeł prawa międzynarodowego". (Preambuła Karty NZ).
Powołanie nowej organizacji wyposażonej w narzędzia umożliwiające realizację tych zadań było konieczne, gdyż Liga Narodów (powstała po I wojnie światowej) okazała się organizacją zupełnie niezdolną do skutecznego działania. Liga formalnie przestała istnieć 18 kwietnia 1946 r.
***
Jednym z pierwszych wydarzeń, które doprowadziły do powstania Organizacji Narodów Zjednoczonych było przyjęcie 14 sierpnia 1941 r. przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię tzw. Karty Atlantyckiej.
Jej treść uzgodnili podczas konferencji, która odbyła się na brytyjskim pancerniku "Prince of Wales" na Atlantyku, prezydent Franklin Delano Roosevelt i premier Winston Churchill. Oba mocarstwa deklarowały chęć budowy stałego i powszechnego systemu bezpieczeństwa na świecie. Podstawą współżycia państw i narodów Karta Atlantycka czyniła cztery wartości: wolność od wojny, wolność od biedy, wolność słowa i wolność religijną.
Dokument formułował również zasady działań przyszłych sojuszników. Jednymi z nich były: nieuznawanie zmian terytorialnych przeprowadzonych bez zgody zainteresowanych państw oraz prawo narodów do swobodnego wyboru form rządów.
24 września 1941 r. na międzysojuszniczej konferencji w Londynie swój akces do Karty złożyła Polska, Związek Radziecki oraz inne państwa okupowane przez Niemcy i Włochy. 1 stycznia 1942 r. w Waszyngtonie doszło do podpisania Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Pod dokumentem stanowiącym podstawy działania koalicji antyhitlerowskiej podpisało się 26 państw, w tym trzy mocarstwa tworzące tzw. wielką trójkę: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki. Wśród sygnatariuszy był także Rząd Rzeczypospolitej na wychodźstwie.
Do kolejnego spotkania przybliżającego powstanie nowej organizacji międzynarodowej doszło 30 października 1943 r. w stolicy Związku Sowieckiego. Przedstawiciele USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR i Chin podpisali deklarację zwaną moskiewską. Przewidywała ona utworzenie "w możliwie najkrótszym czasie organizacji międzynarodowej, opartej na zasadzie równości wszystkich państw miłujących pokój".
Temat ten stał się także przedmiotem rozmów prezydenta Roosevelta ze Stalinem podczas konferencji w Teheranie w dniach 28 listopada - 1 grudnia 1943 r.
Przedstawiciele czterech mocarstw ustalili szczegóły działania NZ podczas konferencji, która odbywała się od 20 sierpnia do 7 października 1944 r. w Dumbarton Oaks k. Waszyngtonu (USA). Wówczas też opracowano podstawy Karty Narodów Zjednoczonych.
W trakcie konfekcji jałtańskiej w dniach 4 -11 lutego 1945 r. opracowano zasady działania przyszłej Rady Bezpieczeństwa NZ i postanowiono zwołać konferencję założycielską. Stało się to 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco w USA. Wzięło w niej udział 50 państw koalicji wymierzonej w państwa Osi. Zabrakło jednak Polski. Zabiegi rządu na uchodźstwie u zachodnich aliantów nie przyniosły rezultatów. Na obecność przedstawicieli rządu londyńskiego nie godził się Związek Sowiecki. Dr Jan Staszków z Krakowskiej Szkoły Wyższej podkreśla, że na pozycji Rządu Polskiego zaważyło głównie stanowisko Rosji Sowieckiej. Odmawiała ona "prac w jakimkolwiek gremium, gdzie udział weźmie Polski Rząd z Londynu" - wyjaśnia (wykład podczas konferencji poświęconej podpisaniu Karty NZ).
Z drugiej strony ani Stany Zjednoczone, ani Wielka Brytania nie chciały przystać na to, by Kartę Narodów Zjednoczonych podpisywał przedstawiciel tzw. rządu lubelskiego. Dopiero uznanie 5 lipca 1945 r. przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i zerwanie stosunków z rządem w Londynie otworzyło możliwość podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. (PAP)
wka/ ls/
