"Wiecznie siebie nowego głodnym jak żuraw z szyją w przyszłość wyciągniętą " - taki tytuł nosi wystawa poświęcona Bolesławowi Leśmianowi, która w środę otwarto w Senacie. W roku 2017 przypada 140 rocznica urodzin i 80 rocznica śmierci Leśmiana.
"Twórczość Bolesława Leśmiana zaliczana jest do najznamienitszych dokonań w literaturze polskiej. Decyduje o tym niezrównane mistrzostwo poety w operowaniu językiem oraz niepoślednia wartość przekazu ideowego, jaki niesie jego twórczość. Leśmian potrafił nie tylko doskonale wykorzystać możliwości polszczyzny, lecz umiał również wydobyć w niej nowe, nieznane wcześniej tony, brzmienia i sensy. W dziejach kultury polskiej niewielu artystów słowa potrafiło osiągnąć podobną maestrię" - mówiła podczas wernisażu Maria Koc, wicemarszałek Senatu.
"Senat RP pragnie oddać hołd temu Wielkiemu Polakowi i uczcić jego pamięć w formie poświęconej poecie wystawy. Czyni tak w przekonaniu, że zarówno pochwała piękna języka polskiego, jak i zachęta do głębokiego namysłu to potrzeby elementarne także dzisiaj, w warunkach dyktatu kultury masowej, sprzyjającej zanikowi dbałości o jakość mowy i myśli" - dodała Maria Koc.
Wicemarszałek Senatu przypomniała, że za życia poeta spotykał się z krytyką, chociaż w 1933 r. przyznano mu członkostwo w Polskiej Akademii Literatury. Recepcja jego twórczości zaczęła się zmieniać dopiero po II wojnie światowej. Wicemarszałek Maria Koc zapowiedziała podjęcie przez Senat na 50. posiedzeniu uchwały w sprawie uczczenia pamięci Bolesława Leśmiana, która zawiera apel skierowany do szkół oraz instytucji naukowych i kulturalnych, aby w swojej działalności popularyzowały postać, twórczość oraz idee poety.
Ekspozycja, przygotowana przez Instytut Badań Literackich we współpracy z Narodowym Centrum Kultury, składa się z kilkunastu plansz, na których przestawiono informacje o życiu poety, jego rodzinie, miejscach, z którymi był związany, kobietach w jego życiu i jego przyjaciołach, a także uczestnictwie w życiu literackim.
Na wystawie o raz pierwszy prezentowana jest odnaleziona w 2016 roku metryka urodzin poety. Dokument wyszukany w Archiwum Państwowym w Warszawie, w dokumentacji Urzędu Stanu Cywilnego Wyznań Niechrześcijańskich cyrkułu X w Warszawie, potwierdził, że poeta urodził się 10 stycznia 1877 roku w Warszawie przy ul. Chmielnej 17. Ustalenie daty urodzenia Leśmiana, faktu - wydawałoby się - oczywistego, sprawiało badaczom kłopot. Winę ponosił za to sam Leśmian, który podał kilka razy datę 1878, zaś na stelli jego nagrobka widnieje - podana przez kuzyna Leśmiana, Jana Brzechwę - data 1879. Odnaleziona metryka rozstrzyga wątpliwości dotyczące daty, a także precyzuje nawet godzinę narodzin poety, który przyszedł na świat o godzinie trzeciej po południu.
Mało do tej pory wiadomo było o rodzinie Leśmiana. W ostatnich latach badacze IBL PAN ustalili, że przodkowie poety ze strony ojca przybyli do Polski na początku XIX wieku z Niemiec. Pradziad Bolesława, Antoni Eisenbaum (1792-1852) był wybitną umysłowością o wielkich zasługach w propagowaniu edukacji. Znał kilka języków, był pierwszym warszawskim dziennikarzem pochodzenia żydowskiego. Jako zwolennik polonizacji Żydów w duchu oświeceniowym włączył się w organizację Warszawskiej Szkoły Rabinów, którą przez ponad dwie dekady kierował. Zajęcia odbywały się po polsku, a program obejmował m.in. nauczanie kultury i historii Polski. Wbrew nazwie, absolwentami szkoły nie byli rabini, lecz doskonale wykształceni i patriotycznie usposobieni obywatele polscy.
Jednym z nich był Bernard Lessmann (z czasem skrócił nazwisko do Lesman), przyszły dziadek Bolesława. Po ukończeniu szkoły podjął w niej pracę jako nauczyciel i wkrótce został zięciem Antoniego Eisenbauma. W 1844 roku założył tzw. księgarnię nakładową, w której łączył działalność księgarza i wydawcy. Początkowo wydawał głównie powieści m.in. Aleksandra Dumasa, z czasem - podręczniki do języków obcych. W 1882 roku nakładem tej oficyny ukazała się antologia "Lira polska" - dziesięciotomowe wydanie "najcenniejszych pereł poezyi polskiej wszystkich epok".
Sunderlandowie, protoplaści matki Leśmiana, Emmy, przybyli z Anglii na początku XIX wieku. Drugi z pradziadków Leśmiana - Lewin Sunderland (1771-1869) był ceramikiem, którego Stanisław Staszic w 1823 zachęcił do założenia fabryki ceramiki w Iłży - tradycję wyrobu naczyń fajansowych kontynuowały trzy kolejne pokolenia rodziny.
Na wystawie znalazły się też informacje o najważniejszych kobietach życia Leśmiana - żonie Zofii i kochance Dorze Lebenthal. To Dora był adresatką wiersza "W malinowym chruśniaku". Przez jakiś czas Leśmian miał właściwie dwa domy - jeden z rodziną, w Zamościu, drugi u Dory prowadzącej praktykę lekarską w Warszawie. Praca notariusza, którą Leśmian wykonywał na co dzień nie pasjonowała go, prowadzenie kancelarii powierzał swoim dependentom.
Michał Wiszniewski, zamojski sędzia, wspominał, że Leśmian "rejentem był lichym, raczej można powiedzieć, że w ogóle notariuszem, poza swoja nominacją formalną, nie był". W 1929 r. nadeszła katastrofa. Kontrola wykazała, że dependent Leśmiana zdefraudował pieniądze kancelarii. Nie wiadomo, o jaką sumę chodziło, różne źródła określają ją od 30 do 200 tys. zł. W obliczu ruiny finansowej żona i kochanka zareagowały podobnie, spieniężyły co mogły, aby uwolnić Leśmiana od długu. Poeta spłacił go częściowo z pieniędzy uzyskanych za biżuterię żony oraz funduszy Dory, która, aby pomóc ukochanemu, sprzedała "swoje piękne mieszkanie wraz z umeblowaniem oraz urządzeniem gabinetu lekarskiego" - napisał siostrzeniec Leśmiana Jan Brzechwa.
Wersja cyfrowa wystawy dostępna będzie na portalu Nowej Panoramy Literatury Polskiej od 2018 roku.
Wystawa została przygotowana przez leśmianologów z Instytutu Badań Literackich PAN, a towarzyszy jej sesja naukowa zaplanowana na 17 listopada w gmachu Senatu RP. Podczas konferencji dr hab. Żaneta Nalewajk, prof. Uniwersytetu Warszawskiego mówić będzie o "Leśmianowskich uniwersaliach", dr hab. Tomasz Bocheński, prof. Uniwersytetu Łódzkiego o humorze u Leśmiana, dr hab. Dorota Samborska-Kukuć a prof. Uniwersytetu Łódzkiego przedstawi najnowszy stan badań na temat rodziny Leśmiana. (PAP)
autor: Agata Szwedowicz
aszw/ agz/
