Pamiętnik Idy Gliksztejn z lat 1939-1943, obszerne świadectwo tragicznych losów lubelskich Żydów w czasie okupacji niemieckiej, wydany został przez Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN w Lublinie.
„To jest jedyny tego rodzaju pamiętnik dotyczący okresu Zagłady i tego, co działo się we wszystkich lubelskich gettach w okresie II wojny światowej. Został spisany przez osobę, która bezpośrednio w tych wydarzeniach uczestniczyła” – powiedziała Joanna Zętar z Teatru NN we wtorek na konferencji prasowej.
„Pamiętnik z czasów wojny” Idy Gliksztejn spisany został wkrótce po zakończeniu okupacji niemieckiej, którą autorka przeżyła dzięki pomocy polskiej rodziny. Obejmuje głównie okres od września 1939 r. do stycznia 1943 r. Jak pisze we wstępie historyk Adam Kopciowski, który wspomnienia opracował i opatrzył je przypisami, Gliksztejn mogła je spisać w związku z planami wydania księgi pamięci Żydów lubelskich.
Wspomnienia spisane zostały w dziewięciu zeszytach szkolnych w kratkę, w języku polskim. Opublikowane były w żydowskiej księdze pamięci Lublina, która ukazała się w Paryżu w 1952 r. w przekładzie na jidysz oraz w hebrajskojęzycznej wersji tej księgi w Izraelu w 1957 r. Po polsku pamiętnik ukazuje się po raz pierwszy. Jego oryginał znajduje się w Żydowskim Instytucie Historycznym.
Pamiętnik składa się z dziesięciu rozdziałów, w których autorka opisuje życie i zagładę lubelskich Żydów od wybuchu II wojny światowej, po likwidację getta na Majdanie Tatarskim w listopadzie 1942 r. Pisze też o rozstrzelaniu 18 tys. Żydów podczas akcji „Erntefest” w obozie na Majdanku w listopadzie 1943 r. i egzekucjach w więzieniu na Zamku w lipcu 1944 r. przed wejściem do miasta wojsk sowieckich. Ostatni rozdział dotyczy ukrywania się autorki w Lublinie „na aryjskich papierach”.
Książką ilustrowana jest fotografiami przedstawiającymi autorkę i jej najbliższych oraz zdjęciami Lublina z lat okupacji.
Ida Gliksztejn, z domu Rapaport, pochodziła ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Wyszła za mąż przed wojną za pracownika lubelskiej izby rzemieślniczej. Z jej rodziny okupację przeżyła tylko ona, jej córka oraz siostra. Po wojnie Ida Gliksztejn wyjechała z Lublina do Bytomia. W 1957 r. wyemigrowała do Izraela, gdzie zmarła w 1997 r.
Żydzi osiedlali się w Lublinie już w XIV w. Od końca XVI w. w mieście działała uczelnia talmudyczna i zbierał się żydowski samorządowy Sejm Czterech Ziem. W 1930 r. powstała tu najbardziej prestiżowa szkoła rabinacką na świecie Jeszywas Chachmej Lublin, do dziś zachował się jej budynek, który został odrestaurowany.
Przed II wojną światową w Lublinie żyło ponad 40 tys. Żydów. Stanowili oni około jednej trzeciej wszystkich mieszkańców. Dzielnica żydowska rozciągała się wokół lubelskiego Zamku. W czasie wojny Niemcy utworzyli tu getto. Jego mieszkańców w 1942 r. wywieźli, głównie do obozu zagłady w Bełżcu, gdzie zostali wymordowani. Pozostającym przy życiu Żydom Niemcy nakazali przenieść się na Majdan Tatarski, gdzie utworzono nowe getto, które funkcjonowało jeszcze kilka miesięcy.
Dzielnicę żydowską Lublina Niemcy zburzyli. Nigdy potem jej nie odbudowano.
Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, „Pamiętnik z czasów wojny. Lublin, wrzesień 1939 – styczeń 1943”, Lublin 2017. (PAP)
Autor: Zbigniew Kopeć
kop/ agz/
