Bytom, 28.11.2017. Akademia barbórkowa zorganizowana przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Fot. PAP/A. Grygiel
Barbórka – obchodzone 4 grudnia tradycyjne święto górników – została wpisana na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. O zatwierdzeniu wniosku przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) poinformował zabrzański magistrat.
Inicjatywa wpisania święta patronki górników na listę dziedzictwa narodziła się właśnie w Zabrzu. W ocenie prezydent miasta Małgorzaty Mańki-Szulik, decyzja NID to ważny moment dla wszystkich, którzy obchody barbórkowe organizują oraz w nich uczestniczą.
„Pielęgnowanie tradycji, przekazywanie ich z pokolenia na pokolenie umacnia śląską tożsamość. Aby budować przyszłość, rozwijać samorządy musimy pamiętać o naszych przodkach. Wpisanie Barbórki na tę prestiżową listę z pewnością zagwarantuje pamięć o górnikach, którzy przez wiele dekad ciężką pracą przyczyniali się do rozwoju całego regionu” - powiedziała prezydent Mańka-Szulik.
Podziękowała osobom i instytucjom, które zaangażowały się w ten proces i go wsparły, m.in. metropolicie katowickiemu arcybiskupowi Wiktorowi Skworcowi, wiceministrowi energii Grzegorzowi Tobiszowskiemu i przedstawicielom branży górniczej.
Koordynatorem starań o wpis było Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, którego przedstawiciele przygotowali stosowne dokumenty. 21 kwietnia br. w Zabrzu depozytariusze - czyli ci, którzy Barbórkę celebrują, świętują i pielęgnują - podpisali wniosek o wpisanie zwyczaju na listę dziedzictwa.
„Bez względu na to, które elementy Barbórki są dzisiaj bardziej popularne od innych, wszystkie trzeba traktować jako dziedzictwo tego święta, ponieważ niezmiennie jest to dzień świąteczny górników i ich najbliższych. Jest także dziedzictwem Górnego Śląska, elementem tożsamości mieszkańców regionu” - podkreślił dyrektor Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu Bartłomiej Szewczyk.
We wniosku wskazano, że Barbórkę na Górnym Śląsku świętują górnicy kopalń węgla kamiennego, ale też właściciele, dyrekcje i zarządy kopalń węgla, duchowieństwo, górnicze związki zawodowe, stowarzyszenia, organizacje i samorządy miejscowości, gdzie są lub były kopalnie i kooperujące z nimi firmy.
Pomysłodawcy wpisania Barbórki na listę dziedzictwa przypominają, że przypadająca 4 grudnia uroczystość świętej Barbary, patronki górników, jest świętowana w kopalniach węgla kamiennego na Górnym Śląsku od połowy XIX wieku. Każdego roku, od ponad 160 lat, społeczność górnicza celebruje Barbórkę jako wydarzenie religijne, zawodowe i rodzinne.
Ochrona niematerialnego dziedzictwa, jakim jest świętowanie Barbórki, zakłada gromadzenie dokumentacji obchodów (źródła archiwalne, materiały ikonograficzne, historia mówiona), prowadzenie badań naukowych oraz wykorzystanie ich efektów m.in. do edukacji i popularyzacji tego święta. Przewiduje się szeroko zakrojoną akcję informacyjno-edukacyjną na rzecz zachowania barbórkowych tradycji.
Jak zaznaczają przedstawiciele zabrzańskiego magistratu, wpis na krajową listę to dopiero pierwszy etap starań o nobilitację górniczego święta i uznania go za cenny element niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Liczą, że docelowo Barbórka trafi także na międzynarodową listę UNESCO.
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest prowadzona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z NID. Poza Barbórką są na niej m.in. tradycje szopkarstwa krakowskiego, plecionkarstwo w Polsce, polskie tańce narodowe, bartnictwo i wyścigi kumoterek. Na listy międzynarodowe UNESCO mogą być wpisane tylko takie elementy dziedzictwa, które już znajdują się w rejestrze krajowym.
Zwyczaj obchodzenia Barbórki jest praktykowany od początku XIX w. Wykształcił się na obszarze zindustrializowanej części Górnego Śląska, na którym jest pielęgnowany i podtrzymywany w formie wykształconej prawie 200 lat temu.
Barbórka przypada 4 grudnia - w górnictwie jest to dzień wolny od pracy. Wielość imprez towarzyszących sprawia jednak, że świętowana jest od połowy listopada do połowy grudnia. Obchodzenie Barbórki jest częścią szerszego zjawiska - kultu św. Barbary wśród górników. Jedną z jego przejawów są ołtarze z obrazami i figurami św. Barbary umieszczane w kopalniach węgla.
Częścią barbórkowych obchodów są też koncerty i przemarsze górniczych orkiestr, okolicznościowe nabożeństwa i msze, modlitwy i składanie kwiatów przed ołtarzami św. Barbary, uroczyste przejścia do kościołów, ceremonie honorowania jubileuszy zawodowych i akademie zakładowe, obiady jubilackie, biesiady i uroczystości rodzinne.
Po 1948 r. Barbórka - jako Dzień Górnika - uzyskała status święta branżowego pracowników przemysłu wydobywczego, w tym kopalin innych niż węgiel kamienny. Dzięki temu zyskała na popularności także poza Śląskiem. (PAP)
autor: Krzysztof Konopka
kon/ mab/ wj/
