Autorka omawianej pracy dała się do tej pory poznać przede wszystkim jako znawczyni epoki stanisławowskiej (1764-1795) czyli okresu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od dawna interesowała się też szczególnie publicystyką polityczną tamtych czasów, ale ostatnio postanowiła jednak poszerzyć zakres swoich badań o cały okres Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Wyrazem tego jest właśnie recenzowana książka. Za daty graniczne A. Grześkowiak-Krwawicz uznała tutaj lata 1569-1795, aczkolwiek - jak sama podkreśliła - data początkowa (tj. rok zawarcia unii lubelskiej) musi być traktowana elastycznie ze względu na to, że już kilkanaście lat wcześniej toczyły się spory polityczne wokół egzekucji dóbr i że w związku z tym powstawały wówczas także godne uwagi pisma polityczne.
Jako temat wiodący dla swoich najnowszych badań Autorka wybrała sobie dyskurs toczący się między uczestnikami sporów politycznych w I Rzeczypospolitej. Posługiwali się oni przy tym jednak konkretnymi pojęciami czy wręcz słowami-„kluczami” pozwalającymi na określenie systemu wartości bliskiego dla nich samych i dla wspólnoty, którą wtedy reprezentowali. Tymi właśnie zagadnieniami zajęła się A. Grześkowiak-Krwawicz w swojej pracy. Od razu też zresztą na samym początku zaznaczyła, iż interesowały ją nie tylko idee czy wizje państwa przedstawiane w takim dyskursie, ale także w sposób szczególny używane tam słowa i pojęcia. I to bynajmniej analizowane nie tyle od strony językoznawczej, ile przez wzgląd na zawarte w nich treści.
Dlatego też nawet poszczególne rozdziały książki uzyskały tytuły zaczerpnięte wprost z haseł kluczowych dla dyskursu politycznego badanej epoki. Znajdziemy tam więc takie rozdziały, jak: „Rzeczpospolita”, „Prawo”, „Wolność”, „Forma mixta” (tj. „Ustrój mieszany”), „Zgoda”, „Cnota”, „Patriotyzm”, „Dawność” oraz „Własność”. Niezależnie od tego Autorka włączyła do poszczególnych rozdziałów omówienia pojęć pokrewnych, łączących się w jakiś sposób z hasłami głównymi zawartymi w tytułach. I tak np. „równość” znalazła się w rozdziałach poświęconych prawu i wolności, „dobro publiczne” podłączono pod „Patriotyzm”, a „obywatela” pod „Rzeczpospolitą” i „Cnotę”. Podobnie skojarzono również takie terminy, jak „anarchia” czy „zepsucie”, choć w ramach nieco innych rozdziałów. Nie pozwoliło to jednak na uniknięcie pewnych powtórzeń.
Za mało przekonujące należałoby także uznać twierdzenie Autorki, jakoby rozprawy napisane przez mieszczan miały o wiele mniejsze znaczenie w kształtowaniu głównego nurtu dyskusji politycznych niż traktaty pisane przez szlacheckich autorów. Proporcje te zostały bowiem istotnie zachwiane pod wpływem publicystyki okresu Sejmu Czteroletniego, a i sama Autorka w rożnych rozdziałach swojej pracy obficie cytuje choćby Stanisława Staszica czy Józefa Pawlikowskiego.
Jest zresztą prawdą i to, że przy pisaniu książki A. Grześkowiak-Krwawicz musiała się borykać z wielkim bogactwem materiałów źródłowych, a szczególnie pism politycznych wydanych na przestrzeni ponad 200 lat. Do tego wszystkiego doszła jeszcze konieczność uwzględnienia przynajmniej niektórych mów sejmowych, kazań czy nawet wierszy. Dzięki temu powstała pozycja wartościowa, pozwalająca na obserwowanie ewolucji znaczeniowej wielu istotnych pojęć politycznych tak w perspektywie historycznej, jak i współczesnej. Mimo to sama Autorka traktuje swoją pracę jako przyczynek do dalszych badań i zachęca do ich podejmowania dla lepszego poznania dziejów i znaczenia polskiego dyskursu politycznego.
Grześkowiak-Krwawicz Anna, „Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee”, seria: „Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej”, wyd. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Toruń 2018, ss. 470,
dr Mariusz Affek
Źródło: Muzeum Historii Polski
