Polską tradycją przetrwania w okresie rozbiorów był praktyczny republikanizm polskiej szlachty – mówi PAP prof. Zdzisław Julian Winnicki, historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Na 100-lecie niepodległości Dzieje.pl skierowały trzy jednakowe pytania do historyków i filologów badających historię i kulturę XIX i XX w. oraz do szefów instytucji dziedzictwa narodowego.
PAP: Dzięki jakiej tradycji intelektualno-kulturowej udało się nam przetrwać 123 lata niewoli i ostatecznie w roku 1918 odzyskać niepodległość?
Zdzisław J. Winnicki: Polską tradycją przetrwania w okresie rozbiorów był praktyczny republikanizm polskiej szlachty uważającej się za suwerena we własnym kraju, umiłowanie wolności i wierność zasadom cywilizacji łacińskiej szerzonej przede wszystkim przez Kościół katolicki. Cechy te z czasem przejmowały pozostałe warstwy społeczne, tworząc w efekcie w większości świadomy naród dążący do odtworzenia własnej, już demokratycznej państwowości.
PAP: W jaki sposób doświadczenia walki o niepodległość przydały się Polakom podczas późniejszych zrywów wolnościowych do roku 1989?
Zdzisław J. Winnicki: W czasach zaborów praktycznie każde polskie pokolenie ziemiańskie, a stopniowo także miejsko-inteligenckie uczestniczyło w narodowych powstaniach lub w ruchach rewolucyjno-narodowych w Europie. To pozostawiło trwały insurekcyjny ślad w polskiej tożsamości zbiorowej i zostało skutecznie wykorzystane w latach walki o niepodległość na wszystkich frontach I wojny światowej. Jej końcówka to już powszechny polski zryw lub co najmniej akceptacja dla działań w celu zdobycia i utrwalenia (obrony) niepodległości w latach 1917–1921. Epopeja II wojny światowej z kolei była dowodem na utrwalone świadome dążenie Polaków do wolności i niepodległości, utożsamione w ostatnim etapie tych dążeń u schyłku PRL przez rewolucję „Solidarności”.
PAP: Czy można mówić o tzw. cechach narodowych wyróżniających Polaków na tle europejskim – biorąc pod uwagę przede wszystkim stulecia XIX i XX?
Zdzisław J. Winnicki: Polacy niewątpliwie mają własne cechy narodowe, wykształcone w okresie republikańskim I RP, powstań narodowych, polskiej popowstaniowej pracy organicznej i wreszcie tradycji państwowej II RP oraz walk polskiego Podziemia i Wojska Polskiego na emigracji. Te cechy to znów umiłowanie wolności, trwanie przy zasadach cywilizacji łacińskiej, solidaryzm narodowy i międzynarodowy Polaków (przynajmniej wyraźnej, świadomej części narodu). Nie mamy skłonności imperialnych ani szowinistycznych. W większości po chrześcijańsku traktujemy bliźniego, kimkolwiek jest, pod warunkiem uszanowania naszych wartości kulturowych. (PAP)
skp/ ls/
