Rok temu – 18 grudnia 2017 roku – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA. Celem działań tej wyspecjalizowanej państwowej instytucji kultury jest zachowanie materialnych śladów kultury polskiej za granicą oraz kształtowanie świadomości Polaków na temat ich dziedzictwa kulturowego.
Dokładnie w rocznicę powstania Instytutu POLONIKA – 18 grudnia 2018 roku – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał Dorotę Janiszewską-Jakubiak, dotychczas pełniącą obowiązki dyrektora, na stanowisko dyrektora Instytutu POLONIKA.
Instytut POLONIKA prowadzi działania w ramach trzech programów strategicznych – Ochrona, Badania i Popularyzacja polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Większość rozpoczętych w tym roku projektów została zaplanowana na wiele kolejnych lat.
W pierwszym roku funkcjonowania Instytutu włączyliśmy się w wiele projektów prowadzonych i nadzorowanych w ubiegłych latach przez Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale rozpoczęliśmy również zupełnie nowe działania – mówi Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu POLONIKA. – Zgodnie z celami strategicznymi naszego Instytutu projekty te mają charakter konserwatorski, naukowo-badawczy, edukacyjny i popularyzatorski.
Jednym z ważniejszych, wieloletnich projektów, w które włączył się Instytut w ramach Programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą”, jest renowacja sklepienia nawy głównej kościoła pojezuickiego we Lwowie, obecnie greckokatolickiej cerkwi garnizonowej pw. św. Piotra i Pawła. Prowadzone prace obejmują konserwację iluzjonistycznych XVIII-wiecznych fresków autorstwa Franciszka i Sebastiana Ecksteinów.
Instytut POLONIKA zaangażował się również w prace konserwatorskie kamiennego fryzu na elewacji kolegiaty św. Wawrzyńca w Żółkwi, które są prowadzone we współpracy z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego.
Dzięki porozumieniu z 2008 r. zawartemu przez polskie MKiDN z miejskim konserwatorem zabytków we Lwowie, sukcesywnie trwa konserwacja kolejnych kamiennych nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim będących przykładem wspólnego dziedzictwa kulturowego Polski i Ukrainy. W 2018 r. Instytut przeprowadził renowację czterech kolejnych nagrobków: Józefa Torosiewicza, Stanisława Zborowskiego, Marcelego Ciemirskiego i Piotra Chmielowskiego.
Zakończyły się również prace konserwatorskie malowideł ściennych Jana Henryka Rosena w prezbiterium lwowskiej katedry ormiańskiej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz odsłoniętych spod pobiały malowideł ściennych w stylu art deco w korytarzu Szkoły Średniej nr 10 im. św. Marii Magdaleny we Lwowie.
W roku odzyskania przez Polskę niepodległości została przeprowadzona konserwacja nagrobków na cmentarzu w Montmorency: Bronisława Piłsudskiego, wybitnego etnografa, brata Marszałka Józefa Piłsudskiego, oraz nagrobek rodziny Paderewskich, w którym są pochowani syn i żona Ignacego Paderewskiego – Alfred i Helena. Projekt został zrealizowany we współpracy z obchodzącym w 2018 r. 180-lecie swojego istnienia Towarzystwem Opieki nad Polskimi Pamiątkami i Grobami Historycznymi we Francji.
Instytut POLONIKA włączył się również w trwającą od 13 lat konserwację Kaplicy Polskiej w Papieskiej Bazylice św. Antoniego w Padwie. Ze środków Instytutu została przeprowadzona renowacja najstarszego obiektu znajdującego się w kaplicy – popiersia Erazma Kretkowskiego pochodzącego z 1558 roku – oraz popiersia Jana III Sobieskiego i pięciu płyt pamiątkowych.
Ponadto Instytut prowadził prace konserwatorskie w Wielkiej Brytanii (Kościół Polski w Londynie), Gruzji (malowidła Henryka Hryniewskiego w Bibliotece Parlamentu Gruzji w Tbilisi), Turcji (Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule), Stanach Zjednoczonych (Muzeum Polskie w Ameryce w Chicago), na Łotwie (kościół św. Ludwika w Krasławiu), Litwie (kościół parafialny w Solecznikach Małych), w Finlandii (cmentarz w Helsinkach), w Katedrze Łacińskiej we Lwowie oraz wielu innych miejscach, w których zachowało się polskie dziedzictwo.
Prace o charakterze konserwatorskim to niejedyny obszar działań Instytutu POLONIKA. W ramach Programu „Badania” trwają liczne projekty badawcze i inwentaryzacyjne na terenie całego świata, m.in. w Gruzji, na Litwie czy w Stanach Zjednoczonych. Mają one na celu rozpoznanie nieznanych dotychczas obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą oraz stworzenie bazy dokumentującej wszelkie ślady polskiej kultury na świecie.
Instytut prowadzi działania nie tylko za granicą, lecz także na terenie kraju. Jednym z nich było badanie poziomu wiedzy i świadomości Polaków na temat polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Miało ono na celu pomoc w wyznaczeniu kierunków działań w obszarze popularyzacji polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą – zarówno wśród dorosłych, jak i młodzieży.
Uzyskane wyniki są zatrważające. Polacy mają bardzo małą świadomość istnienia polskiego dziedzictwa kulturowego poza współczesnymi granicami kraju, a zamiast wiedzy w tym obszarze posługują się intuicją (szczegółowe wyniki badań można znaleźć na stronie www.polonika.pl).
Odpowiedzią na ten stan rzeczy są działania popularyzatorskie prowadzone przez Instytut POLONIKA. W ramach Programu „Popularyzacja” trwają prace wydawnicze nad szeregiem publikacji przybliżających miejsca, osoby i historie związane z Polakami i polskim dziedzictwem kulturowym znajdującym się poza granicami kraju. Jednym z ważniejszych projektów wydawniczych jest wielotomowe, fototypiczne wydanie herbów o niebywałej wartości artystycznej pochodzących z księgi nacji polskiej oraz Kolegium Uniwersytetu w Padwie. W 2018 r. rozpoczęły się prace nad tym niezwykłym projektem, a ich zakończenie planowane jest na pierwszą połowę przyszłego roku.
Innymi ciekawymi pozycjami wydawniczymi, nad którymi trwały prace w minionym roku, a które ukażą się w nadchodzących miesiącach, są m.in. „Polacy w Lipawie”, „Zapomniane uniwersytety” czy „Cmentarz Na Rossie w Wilnie. Historia, sztuka, przyroda”.
Cmentarzowi Na Rossie jest również poświęcona wystawa prezentująca zdjęcia autorstwa Norberta Piwowarczyka i Piotra Jamskiego. Wystawę „Rossa. Wileńska nekropolia”, która w listopadzie była dostępna na ul. Krakowskie Przedmieście przed Kordegardą. Galerią Narodowego Centrum Kultury w Warszawie, można obecnie oglądać na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W przyszłości wystawa będzie podróżować po całej Polsce. Zostanie również zaprezentowana poza granicami kraju.
Prócz licznych publikacji o charakterze naukowym i popularnonaukowym Instytut przygotowuje również projekty multimedialne popularyzujące polskie dziedzictwo kulturowe za granicą. Przykładem takiego działania jest krótkometrażowa animacja pt. „Wieczny ogień” ożywiająca malowidła Stefana Norblina z pałacu maharadży w Jodhpurze. Celem animacji jest popularyzacja tego niezwykłego śladu polskiej kultury wśród jak największej liczby osób, dlatego film można bezpłatnie obejrzeć w internecie m.in. na portalu YouTube i na stronie internetowej Instytutu POLONIKA.
Instytut nie zapomina również o edukacji najmłodszych odbiorców kultury, dlatego przygotowuje scenariusze lekcji, zeszyty z kolorowankami i rebusami oraz krótkie animacje dostosowane do programu nauczania. W ten sposób – za pomocą angażujących i atrakcyjnych dla dzieci i młodzieży materiałów – wprowadza takie pojęcia jak „polonik” do świadomości młodych Polaków.
W pierwszym roku swojego funkcjonowania Instytut POLONIKA podjął się podsumowania projektów organizowanych, finansowanych i prowadzonych po 1989 r. przez polskie instytucje i organizacje w obszarze polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Na tej podstawie zostaną wypracowane założenia do stworzenia spójnej strategii działań na kolejne lata.
abe/
