Urodził się 30 marca 1892 r. w Krakowie. Informacje o jego korzeniach rodzinnych nie są pewne. Jego ojciec pochodził z Ostrowska lub Jordanowa na Podhalu. Matka, Katarzyna Banach, pochodziła z tych samych stron, prawdopodobnie z Borównej. Banach nie znał swojej matki, ponieważ tuż po urodzeniu oddała go do rodziny zastępczej Marii Płowej. Jego przybrana matka prowadziła pralnię przy ul. Grodzkiej w Krakowie. Jego wychowanie wspierał finansowo biologiczny ojciec, wówczas zatrudniony jako urzędnik w krakowskim magistracie. Pozwoliło to na sfinansowanie dalszej nauki wykazującego wielkie talenty matematyczne i językowe Stefana Banacha.
W 1902 r. rozpoczął ośmioletnią naukę w IV C.K. Gimnazjum w Krakowie. W szkole poznał Witolda Wilkosza, późniejszego znanego matematyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ich koledzy wspominali ich wielkie talenty matematyczne. Już wówczas Banach interesował się skomplikowanymi teoriami funkcji. Znał francuski, niemiecki, esperanto, uczył się sanskrytu i hebrajskiego.
Po ukończeniu gimnazjum pracował w krakowskiej księgarni, a jesienią 1910 r. rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. Dokończenie studiów uniemożliwił mu wybuch I wojny światowej. Zaliczył jedynie połowę studiów i otrzymał tzw. półdyplom. Po zakończeniu wojny nie powrócił na politechnikę. Z powodu wady wzroku i leworęczności nie został zmobilizowany. Został zatrudniony jako nadzorca przy budowie i remontach dróg. Praca umożliwiała mu rozwijanie zainteresowań matematycznych.
W 1916 r. wyjechał do Krakowa i zamieszkał u swojej przybranej matki. Utrzymywał się z udzielania korepetycji. To wówczas na krakowskich Plantach zwrócił na niego uwagę znany matematyk Hugo Steinhaus. Usłyszał fragment rozmowy Banacha i jego kolegi, późniejszego matematyka Otto Nikodyma, na temat całki Lebesgue’a. W ciągu kolejnych miesięcy trójka pasjonatów matematyki spotykała się u Steinhausa. To wówczas powstał pomysł stworzenia Towarzystwa Matematycznego. Udało się je powołać wiosną 1919 r.
Banach jako wykładowca matematyki
W roku 1920 katedrę matematyki na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie objął prof. Hugo Steinhaus. Jego przyjaciel Antoni Łomnicki objął taką samą katedrę na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Steinhaus namówił go na zatrudnienie Banacha jako asystenta. W 1920 r. Banach powrócił do Lwowa. Jeszcze w tym samym roku przedstawił rozprawę naukową „O operacjach na zbiorach abstrakcyjnych i ich zastosowaniach do równań całkowych”. Mimo nieukończenia studiów nadano mu za tę pracę tytuł doktora – nie był zainteresowany zdobywaniem jakichkolwiek tytułów naukowych, więc jego zwierzchnicy zorganizowali dyskusję naukową, która w rzeczywistości była egzaminem doktorskim. Dwa lata później napisał rozprawę habilitacyjną i zdobył tytuł profesora. W tym samym roku zyskał międzynarodową sławę, publikując w czasopiśmie „Fundamenta Mathematicae” artykuł poświęcony analizie funkcjonalnej. Dał on początek zupełnie nowej dyscyplinie matematyki.
Banach wykładał na obu lwowskich uczelniach – uniwersytecie i politechnice. Najważniejszym miejscem spotkań lwowskiego środowiska matematycznego nie były jednak sale wykładowe, ale Kawiarnia Szkocka. Skupieni wokół Steinhausa i Banacha uczeni stali się najważniejszą szkołą matematyczną w Polsce, która do historii nauki przeszła jako Lwowska Szkoła Matematyczna. W 1929 r. zaczęła publikować własny organ poświęcony analizie funkcjonalnej – „Studia Mathematica”.
Najważniejsze dzieło Banacha
W 1932 r. wydano najważniejsze dzieło Banacha „Théorie des opérations linéaires”. Monografia zapewniła mu światową sławę. Sensację w środowisku naukowym wzbudziła także przełomowa praca opublikowana wspólnie z Alfredem Tarskim, dotycząca powierzchni kuli i zbiorów rozłącznych. Ukoronowaniem jego kariery naukowej w międzywojennej Polsce był w 1939 r. wybór na prezesa Polskiego Towarzystwa Matematycznego. W roku 1937 wybitny amerykański matematyk węgierskiego pochodzenia, późniejszy współtwórca broni nuklearnej, teorii gier i podstaw informatyki John von Neumann namawiał Banacha do wyjazdu do USA. Lwowski profesor odmówił, stwierdzając, że nie ma kwoty mogącej wynagrodzić mu opuszczenie jego miasta i uczelni.
Losy Banacha w czasie wojny
22 września 1939 r. Lwów został zajęty przez sowietów. Stefan Banach pozostał profesorem uniwersytetu, któremu władze sowieckie nadały imię Iwana Franki. W latach 1939–1941 pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Zgodził się również zostać delegatem do rady miejskiej. W momencie agresji niemieckiej znajdował się w Kijowie. W ostatniej chwili udało mu się powrócić do Lwowa. Na krótko został aresztowany przez Niemców pod zarzutem przemytu marek niemieckich. Nie mając środków do utrzymania siebie, żony i syna, pracował jako karmiciel wszy w słynnym Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla. Wykonywanie tej pracy chroniło Banacha i wielu innych lwowskich uczonych przed aresztowaniem przez Niemców. Był też wykładowcą na organizowanych przez Niemców Państwowych Technicznych Kursach Zawodowych prowadzonych w gmachu Politechniki Lwowskiej.
Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w lipcu 1944 r. przystąpił do odbudowy wydziału matematyki. Wykładał także we Lwowskim Instytucie Politechnicznym. Za namową przyjaciół zdecydował się na opuszczenie Lwowa i rozpoczęcie pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Plany te pokrzyżowało zdiagnozowanie u Banacha nowotworu oskrzeli. Zmarł 31 sierpnia 1945 r. Został pochowany w grobowcu rodziny Riedlów na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
6 listopada 2018 r. prezydent RP Andrzej Duda odznaczył Banacha Orderem Orła Białego.
(PAP)
