Wnętrze kościoła ewangeickiego w Żychlinie, fot. parafa ewanelicko-reformowana w Żychlinie
W niedzielę 8 czerwca parafia ewangelicko-reformowana w Żychlinie koło Konina (woj. wielkopolskie) obchodzi 415-lecie swojego istnienia. Jest to najstarsza nieprzerwanie działająca parafia kalwińska w Polsce. Podczas uroczystości będzie można obejrzeć m.in. XVI-wieczną Biblię Radziwiłłowską.
Uroczystości jubileuszowe rozpoczną się o godz. 10.30 w kościele parafialnym przy ul. Parkowej 9 w Żychlinie. W programie obchodów jest uroczyste nabożeństwo, występ chóru ekumenicznego Deo Gloria, wykład o historii reformacji i dziejach parafii oraz wspólne biesiadowanie.
Uczestnicy obchodów będą mieli okazję zobaczyć pochodzącą z 1563 r. Biblię Radziwiłłowską. To pierwszy ewangelicki przekład Pisma Świętego na język polski. Jej fundatorem był zwolennik reformacji Mikołaj Radziwiłł Czarny. Prezentowany w Żychlinie egzemplarz od XVI w. jest własnością parafii.
„Najprawdopodobniej została zakupiona jeśli nie przez samych Żychlińskich (ówczesnych właścicieli Żychlina – przyp. PAP), to przez tutejszą szlachtę. Na pewno Żychlińscy brali udział w zakupie Biblii, bo ona była trochę warta. Współcześnie byłyby to ze cztery samochody” – powiedział PAP proboszcz żychlińskiej parafii ks. Tadeusz Jelinek.
Podczas uroczystości będzie także możliwość zwiedzenia przykościelnego lapidarium. Zgromadzono w nim nagrobki z nieistniejących lub pozbawionych opieki cmentarzy. 53 obiekty z czasów od XVI do XX w. wpisane są na listę zabytków.
Najstarsza płyta nagrobna pochodzi z kościoła w Łagiewnikach Kościelnych k. Gniezna. Przedstawia kasztelana lędzkiego Jerzego Latalskiego, który zmarł w 1556 r. Równie stara jest datowana na drugą połowę XVI w. rzeźbiona płyta przedstawiająca uzbrojonego rycerza w półleżącej pozie. Pochodzi prawdopodobnie z warsztatu florenckiego architekta i rzeźbiarza Santi Gucciego.
Siedem płyt epitafijnych upamiętnia Szkotów z Wielkanocy k. Miechowa (woj. małopolskie). W XVII w. jedną trzecią mieszkańców tej gminy stanowili właśnie imigranci z północy Wielkiej Brytanii. Licznie reprezentowane w lapidarium są również nagrobki polskiej szlachty ewangelickiej.
Parafia w Żychlinie była jednym z pierwszych ośrodków kalwinizmu w Polsce. Propagowanie idei reformacji w regionie w XVI w. rozpoczął proboszcz katolickiej parafii św. Bartłomieja w Koninie Sławomir Lutomirski. Choć sprzyjali mu ówczesny starosta koniński i miejscowa szlachta, ks. Lutomirski w 1556 r. został ekskomunikowany i zmuszony do opuszczenia Konina. Zastąpił go ks. Mikołaj Grochowski.
„Pozostawiona szlachta sprzeciwiła się nowemu sprowadzonemu do kościoła księdzu, który był pogromcą heretyków. Powołana została parafia w Żychlinie” – powiedział ks. Jelinek.
Żychlin nie został wybrany przypadkowo – ówcześni właściciele miejscowości, ród Żychlińskich herbu Szeliga, już wcześniej związani byli z ruchami reformackimi. W 1610 r. w Żychlinie wybudowany został drewniany kościół, który stał się pierwszą siedzibą parafii.
„Jest to najstarsza parafia w Polsce, która działa nieprzerwanie i przetrwała do dzisiaj” – powiedział ks. Jelinek.
Jego zdaniem żychlińska parafia przetrwała okres kontrreformacji m.in. dzięki zamożności miejscowej szlachty. „Szlachta mogła sobie pozwolić na sprzeciw wobec dekretów króla. Zygmunt August ogłosił, że żaden innowierca nie może zajmować wysokiego urzędu ani stanowiska państwowego. To często powodowało, że szlachta odchodziła. Bronikowscy czy Żychlińscy mogli sobie pozwolić, by zostać przy swoim wyznaniu” – stwierdził ks. Jelinek.
Zdaniem obecnego proboszcza żychlińskiej parafii wspólnocie pomogło również wybudowanie nowego kościoła przez założycieli zboru. W czasie reformacji jej zwolennicy często przejmowali świątynie należące do Kościoła katolickiego. Po nadejściu kontrreformacji byli zmuszani je oddawać. Ufundowany przez członków parafii w Żychlinie kościół od początku był własnością wspólnoty.
W historii parafii były jednak kryzysowe momenty. W okresie konfederacji barskiej pobity na śmierć został proboszcz Joachim Samuel Majewski. Jak tłumaczy prezes Kolegium Kościelnego Agnieszka Komicz-Muszyńska, był to wynik wojen szwedzkich, po których część społeczeństwa uznała, że ewangelicy sprzyjali Szwedom. Podczas II wojny światowej kościół został zamknięty, a członkowie parafii zmuszeni do uczestnictwa w nabożeństwach w kościele luterańskim w Koninie. Mimo to w świątyni w Żychlinie ukrywani byli przez ks. Wilhelma Fibicha uciekinierzy z powstania warszawskiego.
Według ks. Jelinka średnia liczba członków parafii na przestrzeni lat wynosiła około dwustu osób. Najwięcej, około sześciuset, należało do żychlińskiej wspólnoty w połowie XIX w. Byli to jednak częściowo luteranie, którzy gościnnie uczestniczyli w nabożeństwach w Żychlinie. Obecnie do zboru należy ok. 40 osób.
Kościół Ewangelicko-Reformowany w Polsce liczy, według opracowania GUS na lata 2019-2021, około 3 tys. członków. Skupieni są obecnie w dziewięciu parafiach: w Bełchatowie, Kleszczowie, Łodzi, Pstrążnej, Strzelinie, Warszawie, Zelowie i Żychlinie oraz powołanej niedawno nowej parafii we Wrocławiu, a także w czterech grupach diasporalnych: w Sopocie, Gorzowie, Krakowie i Poznaniu. Opiekę duchowną sprawuje nad nimi ośmioro pastorów, w tym dwie kobiety.
Ewangelicyzm reformowany, nazywany też kalwinizmem od nazwiska jednego z jego twórców Jana Kalwina, jest jednym z głównych nurtów protestantyzmu. Doktryna kalwinizmu opiera się na Biblii i zakłada ciągłą rewizję tradycji. Jej charakterystycznym elementem jest nauka o predestynacji, która głosi, że ludzie od momentu narodzenia są przeznaczeni przez Boga do zbawienia albo potępienia.
Charakterystyczny dla kalwinizmu jest pogląd, że w Wieczerzy Pańskiej ma miejsce rzeczywista, choć tylko w sensie duchowym, obecność Chrystusa. (PAP)
bsk/ miś/ lm/
