Gipsowy oryginał rzeźby Małego Powstańca. Fot. Zbiory Ludwiki Borawskiej-Szymborskiej
Za sprawą publikacji PAP udało się zlokalizować jedną z oryginalnych rzeźb prof. Jerzego Jarnuszkiewicza, która posłużyła po latach za wzór dla pomnika Małego Powstańca.
1 października w ramach cyklu „Historia jednej fotografii z Bazy Zdjęć PAP” opublikowaliśmy mało znaną historię rzeźby prof. Jerzego Jarnuszkiewicza, która posłużyła do stworzenia pomnika Mały Powstaniec.
Oryginalna, mała figurka z gipsu na metalowym stelażu zatytułowana „Dziecko – bohater” została zaprojektowana przez Jarnuszkiewicza w 1946 r. na konkurs Ministerstwa Kultury, aby upamiętnić Powstanie Warszawskie. Gipsowy oryginał rzeźby zaginął jednak po konkursie.
Historia jednej fotografii z Bazy Zdjęć PAP: Mały Powstaniec - nieznana historia słynnego pomnika
W kolejnych latach Jarnuszkiewicz musiał walczyć o swoje prawa do rzeźby. Po konkursie w 1946 r. figurkę zaczął powielać na masową skalę jeden z zakładów odlewniczych. Sprzedawał ją jako pamiątkę z Warszawy. Jarnuszkiewicz nie protestował, gdyż uznał, że spełnia ona w ten sposób zadanie - upamiętnia bohaterski zryw. Jednak gdy w latach 70. do Polski zaczęły licznie przyjeżdżać grupy polonijne i wzrosło zapotrzebowanie na figurkę, właściciel zakładu odlewniczego Władysław Miecznik zaczął rozpowszechniać ją jako dzieło niejakiego Jana Małety. Wtedy już Jarnuszkiewicz poszedł do sądu. Proces wygrał, ale przypłacił go zawałem serca. Jednym z efektów procesu była decyzja, by powiększoną do rozmiarów pomnika figurkę ustawić przy Barbakanie. Pomnik „Mały powstaniec” odsłonięty został na warszawskiej Starówce 1 października 1983 r.
Jerzy Jarnuszkiewicz miał oryginalną formę z 1946 r., z której wykonał drugi egzemplarz konkursowej rzeźby. Ta została we wrześniu 2018 r. sprzedana za 45 tys. zł na aukcji w salonie Desy Unicum. Prawdopodobnie autor stworzył więcej kopii z oryginalnej formy.
Po publikacji materiału PAP o rzeźbie Jerzego Jarnuszkiewicza i powstałym dużo później na jej podstawie pomniku Małego Powstańca do redakcji należącego do PAP portalu Dzieje.pl napisała Ludwika Borawska-Szymborska, córka architekta Ludwika Borawskiego. Do wiadomości dołączyła zdjęcia rzeźby Jarnuszkiewicza sygnowanej nazwiskiem autora.
„Odziedziczyłam ten gipsowy odlew po moim ojcu Ludwiku Borawskim, który dostał go od prof. Jarnuszkiewicza” – napisała Borawska-Szymborska. „Niestety, nie byłam przy tym obecna i nigdy nie słyszałam, w jakich okolicznościach tata ten prezent dostał. Było to najprawdopodobniej w latach 50., kiedy byłam dzieckiem. Mały Powstaniec towarzyszy mi przez całe życie i wzbudza wiele wzruszeń związanych z historią Powstania Warszawskiego. Mój tata walczył w Śródmieściu, a mój dziadek ze strony mamy był dowódcą Mokotowa” – dodała.
Na zdjęciu: Gipsowy oryginał rzeźby Małego Powstańca. Fot. Zbiory Ludwiki Borawskiej-Szymborskiej
Architekt Ludwik Borawski (1925-1971) w czasie Powstania Warszawskiego walczył w 3. kompanii 3. batalionu pancernego „Golski”. Później dostał się do niemieckiej niewoli. Po wojnie ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Współprojektował odbudowywane budynki w Warszawie, m.in.: Pałac Biskupów Krakowskich przy ul. Miodowej 5, kamienicę Jacka Małachowskiego przy ul. Senatorskiej 8, Pałac Pod Czterema Wiatrami przy ul. Długiej 38/40, wraz z zespołem architektów wygrał też konkurs na projekt zespołu osiedli Ursynów Północny, jednak jego śmierć wkrótce po rozstrzygnięciu konkursu nie pozwoliła na realizację projektu.
Jerzy Jarnuszkiewicz (1919-2005) studiował w Krakowie w latach 1936-1938 w Instytucie Sztuk Plastycznych. W 1939 r. uzyskał dyplom w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych w Warszawie. W latach 1947-1950 studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Był twórcą rzeźb, założeń pomnikowych, kompozycji przestrzennych, ale także rzeźby kameralnej, medali i ekslibrisów. W jego twórczości można prześledzić zmiany, jakim podlegała nie tylko sztuka, ale też szeroko rozumiana kultura polska. Od projektów związanych z odbudową kraju i socrealizmem, przez odwilż, fascynację formami nowoczesnymi i ekspresyjnymi doszedł w latach 60. do rzeźby geometrycznej, by w latach 70. i 80. swe najwybitniejsze dzieła poświęcić tematyce religijnej.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ miś/ dki/
