Przewodniczący Stowarzyszenia Memoriał Jan Raczyński. Fot. PAP/A. Warżawa
Pięcioro rosyjskich dysydentów, w tym czworo pośmiertnie, uhonorowano w sobotę w Gdańsku Medalem Wdzięczności Europejskiego Centrum Solidarności. Osobiście wyróżnienie odebrał przewodniczący Stowarzyszenia Memoriał Jan Raczyński.
Pośmiertnie Medal Wdzięczności otrzymali: Jelena Bonner, Andriej Sacharow, Arsienij Roginski i Siergiej Kowalow.
Medale dla swoich rodziców odebrała prof. Tatiana Yankelevich, córka Jeleny Bonner i pasierbica Andrieja Sacharowa, a dla Roginskiego i Kowalowa – w imieniu Memoriału – Jan Raczyński, który także został nagrodzony Medalem Wdzięczności.
Prezydent Gdańska: Dziś w wyjątkowy sposób chylimy czoła przed dokonaniami Stowarzyszenia Memoriał, ale chylimy także czoła przed wszystkimi dysydentami, którzy w cieniu Kremla od dziesięcioleci stają w obronie prawa człowieka i swobód obywatelskich. Zasługi Memoriału trudno przecenić. Dla wielu Polek i Polaków, także dla mnie samej, jesteście prawdziwymi bohaterami.
"Dziś w wyjątkowy sposób chylimy czoła przed dokonaniami Stowarzyszenia Memoriał, ale chylimy także czoła przed wszystkimi dysydentami, którzy w cieniu Kremla od dziesięcioleci stają w obronie prawa człowieka i swobód obywatelskich. Zasługi Memoriału trudno przecenić. Dla wielu Polek i Polaków, także dla mnie samej, jesteście prawdziwymi bohaterami (...) Wierzymy, że i w waszej ojczyźnie przyjdzie dzień, gdy za prawdę nie trzeba będzie płacić więzieniem. Wiedzcie, że wspieramy was w tej drodze. Niech bez przelewu krwi spełni się wam marzenie wykrzykiwane na ulicach Moskwy: +Chcemy innej Rosji+" - powiedziała prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz.
Jelena Bonner (1923-2011) rosyjska lekarka, żona Andrieja Sacharowa. Była jedną ze współzałożycieli Moskiewskiej Grupy Helsińskiej (1976). W 1984 r. została skazana za działalność antyradziecką i zesłana do zamkniętego miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród), gdzie na zesłaniu przebywał jej mąż. Po śmierci Sacharowa założyła fundację i archiwum jego imienia w Moskwie. W 1994 r. oburzona ludobójstwem narodu czeczeńskiego zrezygnowała z członkostwa w kremlowskiej Komisji Praw Człowieka. Otwarcie krytykowała władzę za powrót do autorytaryzmu pod rządami Władimira Putina.
A. Duda o śmierci Kowalowa: odszedł obrońca praw człowieka, przyjaciel Polski – nigdy nie zostanie zapomniany
Andriej Sacharow (1921-1989) fizyk jądrowy nazywany ojcem radzieckiej bomby wodorowej, pod koniec lat 50. XX w. zaczął protestować przeciwko próbom jądrowym wchodząc w konflikt z władzami ZSRR. Zaangażował się w obronę praw człowieka, występując m.in. w obronie więźniów politycznych. W 1975 r. przyznano mu Pokojową Nagrodę Nobla. W 1979 r., gdy skrytykował wejście wojsk radzieckich do Afganistanu, został przymusowo zesłany do miasta Gorki. Na powrót do Moskwy zezwolono mu dopiero w 1986 r., w okresie pierestrojki Michaiła Gorbaczowa. W 1989 r. Sacharow został wybrany na deputowanego ludowego ZSRR.
Arsienij Roginski (1946-2017) rosyjski historyk, współzałożyciel i prezes międzynarodowego Stowarzyszenia Memoriał, organizacji zajmującej się prowadzeniem badań historycznych oraz upowszechnianiem i popularyzacją wiedzy na temat ofiar represji w ZSRR. Redagował i wydawał w drugim obiegu zbiory prac historycznych „Pamięć”, które od końca lat 70. były publikowane również za granicą. W 1981 r. skazany na cztery lata łagru na podstawie nieprawdziwych zarzutów, jakoby miał podrabiać dokumenty pozwalające na dostęp do materiałów z archiwów i bibliotek. Od 2012 r. członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej.
Europejskie Centrum Solidarności ustanowiło Medal Wdzięczności w kwietniu 2010 r. dla uczczenia 30. rocznicy Solidarności. Przyznawany jest osobom pochodzącym z zagranicy, które pomagały Solidarności i polskiej opozycji demokratycznej w walce o wolność i prawa człowieka, ale też tym, którzy inspirowali się w swoich krajach ruchem Solidarności.
Siergiej Kowalow (1930-2021) rosyjski naukowiec, polityk, dysydent oraz działacz na rzecz praw człowieka. Współpracował z Andriejem Sacharowem. Był jednym z twórców Memoriału. W 1974 r. został skazany na siedem lat łagru i trzy lata zesłania na Kołymie. Po upadku Związku Radzieckiego Kowalow posłował do Dumy oraz pełnił funkcję członka Prezydium Rady Federacji i doradcy Borysa Jelcyna. Był federalnym pełnomocnikiem ds. praw człowieka i przewodniczącym komisji praw człowieka przy prezydencie Rosji. Z tej funkcji zrezygnował w 1996 r. Sprzeciwiał się zaangażowaniu Rosji w wojnę w Czeczenii, a w 2014 r. apelował do społeczności międzynarodowej o powstrzymanie rosyjskiej ekspansji w Ukrainie. Był pierwszym rosyjskim rzecznikiem praw człowieka.
Stowarzyszenie Memoriał. Ponad 30 lat na straży pamięci historycznej
Jan Raczyński (ur. 6 grudnia 1958 r.) to rosyjski matematyk oraz działacz na rzecz praw człowieka. Członek Stowarzyszenia Memoriał od 1988 r., a od 2018 r. przewodniczący zarządu. Odpowiadał za stworzenie elektronicznej bazy danych ofiar represji politycznych w ZSRR, która obejmuje ponad trzy miliony nazwisk ze wszystkich regionów Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu i niektórych regionów Ukrainy. Brał udział w misjach praw człowieka w Górskim Karabachu, Osetii Północnej, Naddniestrzu oraz Czeczenii. Angażował się również w badania losów polskich ofiar sowieckich represji.
Europejskie Centrum Solidarności ustanowiło Medal Wdzięczności w kwietniu 2010 r. dla uczczenia 30. rocznicy Solidarności. Przyznawany jest osobom pochodzącym z zagranicy, które pomagały Solidarności i polskiej opozycji demokratycznej w walce o wolność i prawa człowieka, ale też tym, którzy inspirowali się w swoich krajach ruchem Solidarności.
Medalami Wdzięczności ECS zostało dotąd uhonorowanych 717 osób (w tym 62 pośmiertnie) z blisko 30 krajów na całym świecie.
Na awersie Medalu Wdzięczności w 43 językach - m.in. polskim, szwedzkim, angielskim, niemieckim, francuskim, włoskim, japońskim, greckim, litewskim - wybito słowo "dziękuję". Medal opatrzony jest też łacińską sentencją: "Hic nobis adiumento in periculis, solacio in laboribus fuit" (pol. Spieszył nam z pomocą, gdy było niebezpiecznie, z otuchą - gdy było ciężko).(PAP)
autor: Robert Pietrzak
rop/ dki/
