Posterunek Straży Granicznej w Kolibkach (granica Polski i Wolnego Miasta Gdańska). 1927 r. Fot. NAC
Od piątku w Muzeum Gdańska i Bibliotece Gdańskiej PAN można oglądać wystawy „Niechciany kompromis” przygotowane z okazji 100-lecia powstania Wolnego Miasta Gdańska. Ekspozycje pokazują historię tego państwa-miasta oraz codzienne życie jego mieszkańców.
„Wolne Miasto Gdańsk jest chyba jednym z najbardziej rozpoznawalnych wątków w historii Gdańska, niemal każdy je kojarzy, natomiast mam wątpliwości, na ile znana jest historia Wolnego Miasta w szczegółach. Dlatego warto o nim opowiadać, a zwłaszcza podkreślać pewne związane z nim kontrowersje, które widać już w tytule wystawy - +Niechciany kompromis+” – powiedział w piątek PAP Janusz Dargacz, który wraz z innymi z pracownikami Muzeum Gdańska - Katarzyną Kurkowską i Leszkiem Molendowskim - przygotował wystawę otwartą w piątek w tej placówce.
„Ten tytuł ma wywoływać pewien niepokój, że z tym Wolnym Miastem Gdańsk, skoro był to kompromis, ale niechciany, coś było nie tak. Naszą wystawą staramy się opowiedzieć, co było nie tak w pomyśle, by taki byt zaistniał” – powiedział Dargacz dodając, że ekspozycja „przekazuje podstawowe informacje na temat Wolnego Miasta Gdańska, opowiada o tym, jak ono powstało, w jakich okolicznościach, czym było, jaki miało ustrój, jaka była struktura językowa, religijna, a także to, jak skończyła się jego historia”.
Wolne Miasto Gdańsk
Obok licznych plansz przybliżających historię WMG na wystawie prezentowanych jest około 250 eksponatów. Artefakty pogrupowano w kilkanaście zestawów, z których każdy ilustruje inny fragment historii WMG lub inny aspekt codziennego życia jego mieszańców.
Ustrój i organizację życia publicznego w mieście ilustrują m.in. emaliowane tablice z nazwami gdańskich ulic i urzędów z czasu WMG, sporządzone w języku niemieckim mapy z tamtego okresu czy czako należące do prezydenta policji WMG, Życie kulturalne prezentowane jest z pomocą m.in. obrazów i grafik autorstwa twórców mieszkających w WMG czy zdjęcia międzywojennych teatrów działających. Rozrywkę ilustrują żetony z sopockiego kasyna, a działalność sportową - oryginalne międzywojenne rakiety do tenisa czy sportowe gdańskie narty.
Goście ekspozycji zobaczą też pamiątki (m.in. filiżanki), jakie mogli nabyć turyści odwiedzający WMG. Codzienne życie ówczesnych gdańszczan przybliżone zostało dzięki fotografiom prezentującym mieszkańców, sklepy, ulice czy ówczesne pojazdy. Częścią wystawy są też wielkoformatowe fotografie WNG wykonane z lotu ptaka.
Kilka sekcji wystawy opowiada o Polakach mieszkających w WMG, w tym ich życiu religijnym (jednym z eksponatów jest pastorał polskiego biskupa Edwarda O’Rourke), kulturalnym i społecznym (ilustrują je m.in. dyplomy i legitymacje różnych stowarzyszeń polonijnych), a także tym szkolnym (można tu zobaczyć m.in. czapkę ucznia Polskiej Szkoły Handlowej im. Macierzy Szkolnej w Gdańsku czy haftowany album wykonany w 1938 r. przez uczniów Macierzy Szkolnej w Gdańsku i podarowany marszałkowi Polski Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi).
100 lat temu wojska niemieckie opuściły Wolne Miasto Gdańsk
Druga część wystawy „Niechciany kompromis” prezentowana jest od piątku w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk. „Nasza wystawa mogłaby mieć podtytuł +Wolne Miasto Gdańsk ulotnie+, ponieważ nie pokazujemy historii ówczesnego miasta, ale prezentujemy je przez pryzmat druków ulotnych - dokumentów życia społecznego” – powiedziała PAP Aneta Kwiatkowska z Biblioteki Gdańskiej PAN dodając, że część eksponatów nigdy wcześniej nie była prezentowana publicznie.
Wyjaśniła też, że w bibliotece obejrzeć można między innymi plakaty, afisze, ulotki, broszury reklamowe, znaczki i karty pocztowe, banknoty, etykiety z różnych towarów produkowanych w międzywojennym Gdańsku (np. z pudełek od cygar czy butelek na likier). Na ekspozycji znalazło się także prawo jazdy, a nawet potwierdzenie odbycia spowiedzi umożliwiające przystąpienie do komunii na Święta Wielkanocne. Wystawę uzupełniają fotografie i grafiki ukazujące m.in. gdańskie zabytki.
Ekspozycja w Ratuszu Głównego Miasta czynna będzie do 22 listopada, ta w Bibliotece Gdańskiej PAN, potrwa nieco krócej.
Wolne Miasto Gdańsk powołano 15 listopada 1920 roku na mocy traktatu wersalskiego. Władzę i kompetencje podzielono w nim między II Rzeczpospolitą a Niemcy. Było ono swoistym autonomicznym miasto-państwem pod ochroną Ligi Narodów (jej interesy reprezentował Wysoki Komisarz). Wolne Miasto Gdańsk miało własną konstytucję oraz parlament. Interesy Polski reprezentował w nim Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej.
WMG istniało w latach 1920-1939. Zajmowało około 1900 km kw., a w jego skład wchodziły m.in. Gdańsk i Sopot w ówczesnych granicach oraz istniejące wówczas powiaty Niziny Gdańskie, Wyżyny Gdańskie i Żuławy Gdańskie.
W Wolnym Mieście mieszkało ponad 400 tys. ludzi - przeważała ludność niemiecka. Według różnych szacunków ludność polska liczyła od 9 do 14 proc. Polacy mieli m.in. przywilej posiadania własnej służby pocztowej i kolejowej. (PAP)
Autor: Anna Kisicka, Robert Pietrzak
aks/ rop/ dki/
