Prof. Wojciech Materski. Fot. PAP/M. Obara
Książka prof. Wojciecha Materskiego pt. „Od cara do +cara+. Studium rosyjskiej polityki historycznej” zwyciężyła w VII Konkursie o Nagrodę im. Janusza Kurtyki. Podczas gali w Belwederze wręczono także Nagrody Przeszłość/Przyszłość.
W sobotę i niedzielę odbywa się III Przegląd "Przeszłość/Przyszłość – Algorytmy historii", którego organizatorem jest Fundacja im. Janusza Kurtyki. W czasie wydarzenia po raz siódmy wręczono Nagrodę im. Janusza Kurtyki. W tegorocznym konkursie, którego temat brzmiał "W cieniu Imperium. Imperialne obrazy Rosji i ZSRS w perspektywie polskiej", zwyciężyła książka prof. Wojciecha Materskiego pt. "Od cara do +cara+. Studium rosyjskiej polityki historycznej" traktująca o carskiej/sowieckiej/rosyjskiej polityce historycznej. Nagrodą jest przetłumaczenie zwycięskiej pracy na język angielski oraz jej wydanie w renomowanym wydawnictwie naukowym. Do tej pory realizowano na tym polu współpracę z takimi domami wydawniczymi, jak Carolina Academic Press, Peter Lang Verlag, Routledge i De Gruyter.
Prof. Materski: w rosyjskiej polityce historycznej Polska to symbol zdrajcy Słowiańszczyzny
Prof. Wojciech Materski jest historykiem i politologiem, badaczem historii Związku Sowieckiego i stosunków polsko-sowieckich, dziejów Gruzji i Zakaukazia, międzynarodowych instytucji zbiorowego bezpieczeństwa oraz transformacji regionu postsowieckiego po 1991 r. Jest autorem lub współautorem około 600 publikacji naukowych, w tym ponad 30 książek, m.in.: "Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918–1939", "Georgia Rediviva. Republika Gruzińska w stosunkach międzynarodowych 1918–1921", "Gruzja", "Mord katyński. Siedemdziesiąt lat drogi do prawdy", "Katyń. Od kłamstwa ku prawdzie" i "Współkonstruktorzy ładu powojennego. Konferencje Narodów Zjednoczonych 1943–1945". Jest także współautorem tomów IV–VI "Historii dyplomacji polskiej" oraz redaktorem wielu publikacji źródłowych, m.in. sekretarzem naukowym czterotomowej edycji "Katyń. Dokumenty zbrodni".
W gali wręczenia nagrody, która odbyła się w sobotę w Belwederze, uczestniczyli m.in. przedstawiciele władz państwowych, instytucji państwowych i naukowych oraz placówek muzealnych. Doradczyni prezydenta dr Barbara Fedyszak-Radziejowska odczytała list, jaki prezydent Andrzej Duda skierował do uczestników wydarzenia. "Dociekania prawdy historycznej, opisywanie jej oraz upowszechnianie jest misją ważną i piękną. Może też być źródłem satysfakcji z odkrywania tego, co niewidocznie, odległe, nieznane. Potwierdzają to uczestnicy projektów prowadzonych przez Fundację im. Janusza Kurtyki. Tworzą państwo środowisko złączone wspólnym umiłowaniem historii Polski i radością płynącą z opowiadania o niej innym" – podkreślił prezydent Duda.
Zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski zwrócił uwagę, że "postać Janusza Kurtyki na trwałe zapisała się w najnowszej historii Polski". "Ten wybitny historyk, działacz opozycyjny i społeczny, urzędnik państwowy i prezes Instytutu Pamięci Narodowej, którego mam zaszczyt być wiceprezesem u boku prezesa dr. Karola Nawrockiego, ma niewątpliwe zasługi dla polskiej historii i historiografii, również na arenie międzynarodowej" – podkreślił.
W liście podziękował organizatorom sobotniej uroczystości "za konsekwentne dążenie do integrowania badaczy, popularyzatorów i miłośników historii wokół spuścizny patrona prezentowanych tu działań". "Dziękuję za pielęgnowanie pamięci o Januszu Kurtyce i wyznaczonych przez niego celach polskiej polityki historycznej. Książki, którym Fundacja przyznaje nagrody jego imienia, stanowią cenny wkład w polskie dziedzictwo kulturowe i naukowe" - zaznaczył. Podkreślił również, że wydawanie nagrodzonych książek w prestiżowych zachodnich wydawnictwach wpisuje się także w "realizację polskiej polityki historycznej na arenie międzynarodowej, a tym samą polską rację stanu".
List skierowała także marszałek Sejmu Elżbieta Witek, a odczytał go historyk i przewodniczący Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej prof. Tadeusz Wolsza. "Jako historyk z dużym zainteresowaniem śledzę wyniki tegorocznego konkursu organizowanego przez Fundację im. Janusza Kurtyki. Nie ukrywam, że z satysfakcją przyjęłam wiadomość, iż w tym roku zwyciężyła książka poruszająca temat imperializmu rosyjskiego i zgodnie z konkursowymi zasadami trafi na zachodni rynek wydawniczy. Mam przy tym ogromną nadzieję, że cieszyć się będzie dużym zainteresowaniem szerokiego grona zagranicznych czytelników" – podkreśliła Witek.
Wskazała, że "ważne jest bowiem, by czytelnicy na całym świecie lepiej zrozumieli systemowe manipulacje Rosji na przestrzeni stuleci, jak również w czasach współczesnych". "Wszyscy mamy świadomość, że zachodnia Europa dawała się omamić Rosji i ulegała jej narracji. I mimo wielu ostrzeżeń ze strony Polski, nie dostrzegała imperialnych zakusów Kremla. Dlatego niezwykle ważne są działania, dzięki którym prawda historyczna będzie przekazywała autentyczne wartości, a nie będzie służyć politycznym manipulacjom Rosji" – zaznaczyła marszałek Sejmu.
Premier: potrzebowaliśmy takich ludzi, jak Janusz Kurtyka
Zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski zwrócił uwagę, że "postać Janusza Kurtyki na trwałe zapisała się w najnowszej historii Polski". "Ten wybitny historyk, działacz opozycyjny i społeczny, urzędnik państwowy i prezes Instytutu Pamięci Narodowej, którego mam zaszczyt być wiceprezesem u boku prezesa dr. Karola Nawrockiego, ma niewątpliwe zasługi dla polskiej historii i historiografii, również na arenie międzynarodowej" – podkreślił.
Zaznaczył, że "Fundacja, która przyjęła go za patrona, kontynuuje jego pracę i dzieło, popularyzując to, co najlepsze w polskiej historiografii na arenie międzynarodowej". "Janusz Kurtyka miał rację, mówiąc, że Polakom wówczas brakowało odwagi, aby popularyzować, mówić na zewnątrz o kartach naszej historii. Działalność Fundacji i innych instytucji państwa polskiego działających na arenie międzynarodowej, popularyzując polską historię, pozwala śmiało powiedzieć, że mamy odwagą wyjść na arenę międzynarodową i o polskiej historii opowiadać" – podkreślił wiceprezes IPN.
Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego Wojciech Kaczmarczyk zwrócił z kolei uwagę na rolę historii i tradycji w społeczeństwie obywatelskim. "To, jaką dzisiaj wspólnotę będziemy budować, będzie rzutować na to, jak będą sobie radziły przyszłe pokolenia. W kontekście społeczeństwa obywatelskiego niezwykle istotne jest nawiązanie do tradycji, odkrywanie genów tradycji, które są właściwe dla polskiego społeczeństwa obywatelskiego" – powiedział.
Prof. Wojciech Materski, wyjaśniając tytuł nagrodzonej książki, powiedział, że "Rosja nigdy - ani w czasach carskich, ani w okresie sowieckim, ani współcześnie - nie zaznała fazy demokratycznej". Przez cały okres historii, który staram się w swojej książce ukazać, a więc od XV wieku po współczesność, Rosja nie zaznała innej władzy, niż ta totalna – podkreślił badacz.
Z kolei prezes Fundacji im. Janusza Kurtyki Paweł Kurtyka zaznaczył, że "to dla nas wielkie święto, raz w roku wręczamy naszą najważniejszą i kluczową nagrodę, będącą ramieniem Fundacji, z pomocą którego stara się wpływać na dostępność polskiej historiografii, polskich publikacji na rynkach międzynarodowych, czyli realizować swój główny cel statutowy". Podkreślił również, że książka, która w tym roku zwyciężyła w konkursie, "jest wybitnie aktualna w kontekście obecnej sytuacji politycznej".
Prof. Wojciech Materski, wyjaśniając tytuł nagrodzonej książki, powiedział, że "Rosja nigdy - ani w czasach carskich, ani w okresie sowieckim, ani współcześnie - nie zaznała fazy demokratycznej". "Były próby budowania sytemu demokratycznego prowadzone przez Aleksandra Kiereńskiego pod koniec I wojny światowej, kiedy w wyniku rewolucji lutowej upadł carat, ale właściwie nie było realnych możliwości wprowadzenia mechanizmów czy instytucji demokratycznych. To, co starał się budować Borys Jelcyn, okazało się pustą wydmuszką, pozorem demokracji. Przez cały okres historii, który staram się w swojej książce ukazać, a więc od XV wieku po współczesność, Rosja nie zaznała innej władzy, niż ta totalna" – podkreślił badacz.
W sobotę zostały wręczone również Nagrody Przeszłość/Przyszłość 2023. Konkurs ma na celu dokonanie przeglądu oraz nagrodzenie i promocję najlepszych inicjatyw związanych z propagowaniem i upamiętnianiem polskiej historii, które mimo swoich ewidentnych atutów pozostają szerzej nieznane.
W kategorii "Polonia i Polacy za granicą" nagrodzony został Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Został on założony w 1990 r. z inicjatywy i przy wsparciu Jerzego Waldorffa, prezesa Społecznego Komitetu Opieki nad Powązkami. Aktywność organizacji sprowadza się przede wszystkim do dbania o pomniki znajdujące się w nekropolii na Rossie oraz prowadzenia ich renowacji. "Jej działalność jest bardzo ważna dla litewskiej Polonii ze względu na wpływ troski o pamięć na budowę tożsamości polskiej na Wileńszczyźnie" - podkreśliła Fundacja im. Janusza Kurtyki.
Fundacja Piękno Życia zwyciężyła w kategorii "Upamiętnienie w terenie". Powstała ona w 2017 r., a jej celem jest inicjowanie, podejmowanie i popieranie działań na rzecz ochrony, profilaktyki i promocji zdrowia fizycznego i kondycji psychicznej. W ramach tego organizacja aktywnie angażuje się w działania lokalnej społeczności. Realizując jeden ze związanych z tym projektów organizacja podjęła się budowy pierwszego w Polsce pomnika poświęconego ofiarom tzw. operacji polskiej NKWD – ludobójstwa na ponad100 tys. Polaków, przeprowadzonego w latach 1937–1938 przez władze ZSRS.
Z kolei w kategorii "Dyplomacja publiczna i troska o dobre imię Polski za granicą" zwyciężyła Stichting Driel-Polen - holenderska organizacja utworzona w Driel przez lokalnych mieszkańców w uznaniu Cornelii Baltussen, która w czasie II wojny światowej opiekowała się żołnierzami 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego - prowadzącej w 1944 roku działania w okolicznych miejscowościach w ramach operacji "Market Garden" - zaś po zakończeniu konfliktu walczyła o przywrócenie im dobrego imienia. Powołano ją w celu wskrzeszania pamięci o bohaterskich polskich wojskowych, upowszechniania wiedzy na ich temat oraz odpowiedniego zatroszczenia się o ich cześć po niesłusznym obwinieniu ich przez Brytyjczyków o niepowodzenie alianckich planów na tym odcinku frontu. W skład zarządu organizacji wchodzą wyłącznie Holendrzy, a jej obecnym przewodniczącym jest A.J.M. (Arno) Baltween.
Marzena Kruk, dyr. Archiwum IPN: do Instytutu Pamięci Narodowej cały czas trafia dokumentacja z Powstania Warszawskiego
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej zwyciężyło natomiast w kategorii "Strażnicy Ksiąg". Archiwum IPN realizuje misję ocalania, zabezpieczania oraz udostępniania materiałów i pamiątek po Polakach rozproszonych po całym świecie. Działa we wszystkich oddziałach i delegaturach IPN w całym kraju, gromadząc zbiory przekazywane przez osoby prywatne, organizacje polonijne oraz archiwa zagraniczne. Otrzymane dokumenty są prezentowane opinii publicznej w możliwe jak najszerszym zakresie – za pośrednictwem wystaw, konferencji, seminariów naukowych oraz publikacji książkowych i prasowych. Ponadto o najciekawszych z nich można dowiedzieć się z wpisów na stronie internetowej instytucji oraz nagrań publikowanych przez nią na platformie Spotify.
W kategorii "Innowacyjne formy edukacji historycznej" zwyciężyło Muzeum – Dom Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej. Podstawowym celem działalności tej instytucji jest popularyzowanie wiedzy na temat osoby rotmistrza Witolda Pileckiego, zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa związanego z jego życiem i działalnością oraz opieka nad nim, w tym upowszechnianie reprezentowanych przez bohatera wartości i tradycji idei niepodległościowej Rzeczypospolitej. Ponadto instytucja zajmuje się dokumentowaniem i propagowaniem dziejów Ziemi Ostrowskiej i Północno-Wschodniego Mazowsza, w tym pieczą nad zabytkami nieruchomymi Ostrowi Mazowieckiej. Muzeum realizuje swoją misję poprzez organizację wystaw i wydarzeń kulturalnych, gromadzenie zbiorów i ich opracowywanie oraz działalność edukacyjną, popularyzatorską i wydawniczą.
Wręczono także pozakonkursową nagrodę "Przyjaciel Fundacji". W tym roku jej laureatką została reżyserka i dziennikarka Alina Czerniakowska za realizację filmu dokumentalnego "Trwajcie!", który został poświęcony Januszowi Kurtyce.
Podczas uroczystości Fundacja im. Janusza Kurtyki oraz jej członkowie zostali odznaczeni Medalem "Pro Patria", który został przyznany przez szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jana Józefa Kasprzyka.
Galę wręczenia nagród poprzedziły dwie debaty. W czasie dyskusji pt. "Algorytmy prawdy, algorytmy fałszu. Sztuczna inteligencja w obszarze historii. Szanse i zagrożenia" dyrektor Biura Nowych Technologii Magdalena Hajduk, dr Leszek Bukowski oraz Jan Barbacki rozmawiali o dynamicznie rozwijającej się sztucznej inteligencji w odniesieniu do historii i sposobów jej propagowania.
W czasie debaty pt. "Za łukiem rzeki. Czy możliwy jest globalny zwrot w narracji o polskiej historii?", historycy prof. Andrzej Nowak oraz prof. Ewa Domańska rozważali, czy wojna na Ukrainie, zachwianie globalnego systemu bezpieczeństwa i powrót do zapomnianych wartości, takich jak wolność, niepodległość i odwaga, są dla Polaków szansą na zmianę sposobu postrzegania przez świat naszego kraju i naszej historii.
Natomiast w czasie debaty pt. "Za łukiem rzeki. Czy możliwy jest globalny zwrot w narracji o polskiej historii?", historycy prof. Andrzej Nowak oraz prof. Ewa Domańska rozważali, czy wojna na Ukrainie, zachwianie globalnego systemu bezpieczeństwa i powrót do zapomnianych wartości, takich jak wolność, niepodległość i odwaga, są dla Polaków szansą na zmianę sposobu postrzegania przez świat naszego kraju i naszej historii.
Sobotnie wydarzenia zwieńczyły koncert zespołu Passionart pt. "Zapora. Nigdy się nie poddam" oraz zwiedzanie Belwederu z przewodnikiem.
Uzupełnieniem Przeglądu "Przeszłość/Przyszłość" są wydarzenia, które zaplanowano na niedzielę - m.in. zwiedzanie Biblioteki im. Janusza Kurtyki i msza św. w intencji środowiska skupionego wokół Fundacji im. Janusza Kurtyki celebrowana w Pawilonie X Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL (ul. Rakowiecka 37). Ostatnim wydarzeniem będzie spacer historyczny po Warszawie "+Widziałem na własne oczy...+ – śladami pamięci Zbrodni Katyńskiej w Warszawie".
Fundacja im. Janusza Kurtyki została powołana w 2016 r., aby służyć promocji RP, jej historii i historiografii w kraju i za granicą. Za cel stawia dbanie o dobre imię Rzeczpospolitej oraz podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej i obywatelskiej, a także postaw patriotycznych. Misją Fundacji jest wyjście naprzeciw wyzwaniom w zakresie polityki historycznej oraz jej współkształtowanie poprzez realizację konkretnych programów. Drugim kluczowym aspektem działalności Fundacji jest upamiętnienie dorobku jej patrona - historyka Janusza Kurtyki, prezesa IPN, który zginął w katastrofie smoleńskiej. Fundacja utworzyła Bibliotekę, która zawiera zbiór literatury z zakresu mediewistyki i historii najnowszej, którego bazę i dominującą część stanowi bogaty księgozbiór Janusza Kurtyki.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ mk/
