Źródło: www.ipn.gov.pl
Operacja proskrypcyjna NKWD skierowana głównie przeciwko Polakom uznanym za wrogów władzy sowieckiej na terenach zajętych przez Armię Czerwoną we wrześniu 1939 r. to temat 10. tomu dokumentów, który we wtorek w Belwederze w Warszawie przedstawili polscy i ukraińscy archiwiści.
W tym roku mija 25 lat od utworzenia polsko-ukraińskiej grupy roboczej złożonej z archiwistów i historyków IPN oraz Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Z tej okazji w Belwederze w Warszawie odbyła się prezentacja 10. tomu dokumentów wspólnej serii wydawniczej "Polska i Ukraina w latach 30. i 40. XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych", a także dyskusja o polsko-ukraińskiej współpracy archiwalno-historycznej.
"Jest to najdłuższa współpraca instytucjonalna przy wydawaniu tego typu źródeł, ale jest to też dla IPN najintensywniejsza współpraca, bo choć wydajemy źródła z różnymi partnerami zagranicznymi i z wieloma krajami, to z żadnym z nich nie ma nawet piątego tomu, a tutaj dzisiaj świętujemy tom dziesiąty, więc to pokazuje jak ważne znaczenie przykładamy (do współpracy z ukraińskimi archiwistami)" - podkreślił wiceprezes IPN Mateusz Szpytma.
IPN z ukraińskich archiwów otrzymał ok. 60 tys. stron dokumentów dot. represji z lat 30.
Jubileuszowy 10. tom dokumentów wspólnej polsko-ukraińskiej serii - jak dowiadujemy się z nowego serwisu IPN o międzynarodowej współpracy archiwalnej https://archives.ipn.gov.pl - poświęcony jest nieznanej szerzej operacji proskrypcyjnej NKWD skierowanej przede wszystkim przeciwko Polakom uznanym za wrogów władzy sowieckiej na terenach wschodniej II Rzeczypospolitej, które po 17 września 1939 r. zostały zajęte przez Armię Czerwoną.
W publikacji pt. "Rozkaz nr 001353. Operacja proskrypcyjna NKWD 1939–1941" znalazło się - jak napisał w tekście o tym tomie historyk Jerzy Bednarek - łącznie 57 dokumentów z zasobu archiwum SBU dotyczących działań przeprowadzonych na okupowanych po 17 września 1939 r. przez Sowietów wschodnich województwach II Rzeczypospolitej na podstawie rozkazu zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS – Wsiewołoda Mierkułowa z 5 listopada 1939 r.
"Jego celem było zewidencjonowanie, a następnie rozpracowanie i aresztowanie wszystkich osób uznanych za przeciwników władzy sowieckiej, a w szczególności byłych pracowników, współpracowników i funkcjonariuszy polskich cywilnych i wojskowych służb państwowych" - podkreślił badacz, zwracają też uwagę, że w tomie - w uznaniu dorobku polsko-ukraińskiej grupy roboczej - znalazły się przedmowy prezydentów Polski i Ukrainy - Andrzeja Dudy i Wołodymyra Zełenskiego.
Z okazji rocznicy utworzenia polsko-ukraińskiej grupy archiwistów i historyków IPN zachęca też do wysłuchania dyskusji na swoim kanale na YouTube zatytułowanej „Polska i Ukraina w latach 30. i 40. XX wieku – 25 lat współpracy archiwalno-historycznej”.
Z okazji rocznicy utworzenia polsko-ukraińskiej grupy archiwistów i historyków IPN zachęca też do wysłuchania dyskusji na swoim kanale na YouTube zatytułowanej "Polska i Ukraina w latach 30. i 40. XX wieku - 25 lat współpracy archiwalno-historycznej". W spotkaniu udział wzięli historycy m.in. prof. Andrzej Nowak, prof. Ołeksandr Łysenko i prof. Hiroaki Kuromiya, a także reprezentujący polsko-ukraińską grupę roboczą dyrektorka Archiwum IPN Marzena Kruk, ukraiński badacz prof. Jurij Szapował, a także dyrektor Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy Andrij Kohut.
Wydarzenie w Belwederze poprzedziło spotkanie polsko-ukraińskiej grupy roboczej historyków i archiwistów, którzy od 25 lat wspólnie badają archiwa komunistycznych służb specjalnych w zasobach SBU i IPN. "Te 25 lat pokazują, że jeżeli ze sobą rozmawiamy, jeżeli umiemy dyskutować o historii, to może to być współpraca bardzo owocna" - oceniła w rozmowie z dziennikarzami szefowa Archiwum IPN Marzena Kruk, przypominając, że wydane wspólnie tomy dokumentów, które inspirują badaczy dziejów Polski i Ukrainy, wiążą się także z odmiennie ocenianą w Polsce i na Ukrainie zbrodnią wołyńsko-galicyjską.
"To nie jest tak, że te tomy dotyczą tylko i wyłącznie tematów łatwych dla obu stron, które mówią o kwestiach niebudzących między naszymi narodami i państwami emocji, ponieważ jest tom poświęcony zbrodni wołyńskiej czy poświęcony likwidacji struktur OUN-UPA przy operacji +Wisła+ (...). Mimo to krok po kroku udawało nam się realizować nasze założenia, czyli odkłamywać historię i pokazywać dokumenty o białych plamach historii" - zaznaczyła.
Zbiory archiwalne Komitetu Katyńskiego trafiły do Archiwum Akt Nowych
Również szef Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy Andrij Kohut zapewnił dziennikarzy, że współpraca archiwistów z Polski i Ukrainy układa się jak najlepiej - dokumenty są bowiem udostępniane nie tylko polskim badaczom, ale także ukraińskim. "Dla ukraińskich badaczy ważna jest możliwość pracować z dokumentami z Polski i tutaj Archiwum IPN jest dla nas bardzo interesujące z tego powodu, że posiada dokumenty, które dotyczą historii Ukrainy" - powiedział Kohut, wymieniając jako przykład materiały dotyczące współpracy komunistycznych służb w okresie istnienia Związku Sowieckiego.
Do utworzenia polsko-ukraińskiej grupy roboczej, czego rezultatem jest seria wydawnicza dotycząca dziejów Polski i Ukrainy w latach 30. i 40. XX w. doszło w 1996 r., po tym, gdy w kwietniu tego roku spotkali się przedstawiciele polskiego MSW i ukraińskiej Służby Bezpieczeństwa.
"Podstawowym zadaniem grupy jest pogłębianie współpracy archiwalno-historycznej, przede wszystkim przygotowywanie w oparciu o zasoby archiwalne SBU i IPN wyborów źródeł dotyczących zagadnień z najnowszej, niezwykle trudnej i skomplikowanej historii Polski i Ukrainy" - podał IPN, dodając, że grupę tworzą Archiwum IPN, Wydzielone Archiwum Państwowego Służby Bezpieki Ukrainy oraz Instytut Badań Politycznych i Narodowościowych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.
Dotychczasowe tomy serii "Polska i Ukraina w latach 30. i 40. XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych" poświęcono problematyce Wielkiego Głodu 1932–1933 i losów społeczności polskiej w tym czasie, Wielkiego Terroru na sowieckiej Ukrainie (w tym tzw. operacji polskiej NKWD), podziemia polskiego pod okupacją sowiecką 1939–41 oraz w okresie 1944–46, zbrodni wołyńskiej i galicyjskiej oraz wydarzeniom na Ziemi Chełmskiej (Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma totalitaryzmami 1939–45), przesiedlaniom Polaków i Ukraińców w latach 1944–46, a także akcji "Wisła" z 1947 r.
Dokumenty - jak przypomniał IPN - prezentowano w wielu ośrodkach naukowych na całym świecie m.in. Harvard University w Stanach Zjednoczonych, Toronto University w Kanadzie czy Monash University w Australii. "Seria spotkała się z bardzo pozytywnym odbiorem, np. +New York Book Review+ zamieściło recenzję autorstwa Timothy'ego Snydera tomu 8 serii, zatytułowanego +Wielki Terror: operacja polska 1937–1938+" - podał IPN, dodając, że na jego portalu www.przystanekhistoria.pl w Bibliotece Cyfrowej IPN można zapoznać się z elektronicznymi wersjami większości tomów serii. (PAP)
nno/ aszw/
