Święty Krzyż - jedno z najstarszych sanktuariów w Polsce. Źródło: serwis wideo PAP
Władysław Jagiełło stworzył tu główny ośrodek intelektualny i kulturalny w Polsce. Choć w XVII w. rolę tego potężnego sanktuarium przejęła Jasna Góra, to przechowywane w opactwie na szczycie Łysej Góry relikwie Drzewa Krzyża Świętego do dziś przyciągają pielgrzymów. Od marca Święty Krzyż znajduje się na Liście Pomników Historii.
"Istniało na Świętym Krzyżu od około X w. sanktuarium pogańskie. Miejsce to w XII w. stało się siedzibą klasztoru benedyktynów, który fundował Bolesław Krzywousty i potężny wówczas władca komes Wojsław z rodu Powałów" - opowiada PAP archeolog, badacz świętokrzyskiego sanktuarium dr Czesław Hadamik.
Jednak - jak dodaje - to Władysław Jagiełło uczynił tu główny ośrodek intelektualny i kulturalny w Polsce. "Od jego czasów datujemy tutaj potężne sanktuarium, wówczas największe na ziemiach polskich, o znaczeniu, które w połowie XVII w. przejęła Jasna Góra" - wyjaśnia.
Sanktuarium ściągało ludzi nie tylko z Polski, ale i z krajów ościennych. "Mamy pewne problemy z umiejscowieniem momentu, w którym ono zaczęło działać, najprawdopodobniej musimy brać pod uwagę początek wieku XIV i osobę Władysława Łokietka, dlatego że to być może właśnie on, od przywiózł z Węgier Relikwie Drzewa Krzyża Świętego" - tłumaczy archeolog.
Obiekt był kilkukrotnie plądrowany przez wojska szwedzkie, węgierskie, saskie. Największych zniszczeń dokonał gwałtowny pożar wywołany w 1777 r. uderzeniem pioruna. Żywioł pochłonął wówczas zabudowania klasztorne i kościół, a mnichom udało się uchronić tylko relikwie i bibliotekę. Odbudowę w stylu barokowo-klasycystycznym podjęto w latach 80. XVIII w. w trudnych politycznie czasach, dysponując ograniczonym budżetem.
W wyniku rozbiorów, Święty Krzyż trafił w 1795 r. pod zabór austriacki, a w 1815 r. – rosyjski. W 1819 r. nastąpiła jego kasata i rozproszenie zbiorów związanych z wielowiekową działalnością religijno-intelektualną mnichów.
W 1882 r. władze carskie utworzyły na Świętym Krzyżu ciężkie więzienie, przejęte następnie przez administrację polską w okresie międzywojennym. Do celów odosobnienia wykorzystano zastane budynki klasztorne oraz wzniesiono nową, więzienną infrastrukturę. Podczas I wojny światowej Austriacy zburzyli wieżę kościelną, odarli kościół z miedzianej blachy i zrabowali dzwony.
Odrodzenie religijne klasztoru nastąpiło w 1936 r., kiedy przybyli doń Oblaci Maryi Niepokalanej. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tu obóz zagłady dla jeńców radzieckich. Po wojnie zlikwidowano dziewiętnastowieczną zabudowę, część budynków przeszła na własność państwa, część pozostała w rękach zakonników. Rozpoczęto porządkowanie i odbudowę klasztoru prowadząc jednocześnie badania architektoniczne, konserwatorskie i archeologiczne. (PAP)
ksk/
