"Między kadrami. Fotografie Zofii Chomętowskiej z Polesia 1925-1939"

Między kadrami. Fotografie Zofii Chomętowskiej z Polesia 1925-1939 jest pierwszą od ponad 30 lat tak obszerną prezentacją zdjęć Zofii Chomętowskiej (1902-1991) w Polsce. Artystka, niezwykła i zapomniana postać polskiej kultury, należała do najbardziej znanych i nagradzanych fotografek lat 30. Na wystawie prezentujemy ponad 80 fotografii z Polesia, gdzie Chomętowska urodziła się i mieszkała wiele lat. Tam też zaczęła fotografować zarówno swoich najbliższych, odwiedzających rodzinne posiadłości przyjaciół, jak i mieszkańców poleskich wsi. Prezentacja tego materiału stwarza okazję do przypomnienia historii niezwykłego, wielokulturowego Polesia, zamieszkanego przez Poleszuków, Polaków, Białorusinów, Ukraińców i Żydów (które znajduje się obecnie w granicach kilku państw - Białorusi, Ukrainy, Rosji i Polski). Na wystawie pokazujemy nieznane dotąd fotografie artystki oraz przypominamy najbardziej znane zdjęcia, wielokrotnie nagradzane w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Fotograficzne archiwum Zofii Chomętowskiej, przechowywane przez artystkę w Buenos Aires, gdzie zamieszkała w 1948 roku, przez niemal 70 lat pozostawało niedostępne. Prezentowane na wystawie zdjęcia pochodzą z archiwum rodzinnego opracowywanego przez Fundację Archeologia Fotografii oraz ze zbioru przechowywanego przez Panią Emilię Borecką. Prace Fundacji Archeologia Fotografii nad archiwum fotografki prowadzone od 2008 roku, pozwoliły po raz pierwszy zaprezentować tak duży materiał szerokiej publiczności w kraju. Wystawa poszerza wiedzę na temat fotografii powstającej w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce.

Ekspozycji towarzyszy obszerna publikacja złożona z ponad dwustu zdjęć i tekstów, które przybliżają twórczość fotografki i historię terenów - pogranicza Rzeczypospolitej Polski. Poprzez prezentację nieznanych zdjęć Chomętowskiej nie tylko przyczynia się do redefinicji twórczości fotografki kojarzonej dotąd z nurtem tradycyjnej fotografii, ale stanowi też próbę wpłynięcia na jednostronny, romantyczny obraz „Kresów” obowiązujący dotąd w wielu wydawnictwach albumowych. Publikacja, zaprojektowana w nowoczesny i czytelny sposób, dostępna jest w wersji polsko-angielskiej.

Wystawa (i towarzysząca jej publikacja) po raz pierwszy prezentowane były w Narodowym Muzeum Historycznym w Mińsku w ramach programu Prezydencji Polski w UE, współfinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kuratorka wystawy i redaktorka albumu: Karolina Puchała-Rojek.

Zofia Chomętowska, z domu Drucka-Lubecka (ur. 1902 roku w Porochońsku, zm. w 1991 roku w Buenos Aires). Jedna z najważniejszych i najbardziej aktywnych fotografek dwudziestolecia międzywojennego. Należała do czołówki polskich twórców dostrzegających możliwości aparatu małoobrazkowego.

Córka Bronisławy z Buchowieckich i Feliksa Druckiego-Lubeckiego, urodziła się i wychowała na Polesiu, nieopodal Pińska, na terenach leżących dziś poza granicami Polski. Malownicze terytoria oraz mieszkający tam ludzie stali się pierwszą inspiracją dla jej zdjęć, wykonywanych początkowo skrzynkowym Kodakiem a od 1928 roku samodzielnie kupioną Leicą. Fotografowała rodzinę – przyrodnie siostry i matkę, ale też myśliwych, rybaków, kobiety robiące.

We wrześniu 1931 roku dostała nagrodę w konkursie Kodaka, która rozpoczęła serię publikacji jej zdjęć w czasopismach specjalistycznych i uczestnictwo w wystawach. Przeprowadzka do Warszawy w oczywisty sposób zmieniła tematykę jej fotografii. W fotografii zaczęła dominować architektura stolicy, przede wszystkim wnętrza pałaców (m. in. pałacu Blanka, Kronenberga, Koniecpolskich). W życiu zawodowym Chomętowska stała się niezwykle aktywna i wszechstronna. W 1937 roku otworzyła własne studio fotograficzne (1937), wykonywała na zlecenie fotografię reklamową, przez rok była redaktorką artystyczną miesięcznika „Kobiety w Pracy” (1938).

W 1936 roku, w anonimowym konkursie na stanowisko fotografa w Ministerstwie Komunikacji, zorganizowanym przez Mieczysława Orłowicza, wygrała pierwszą nagrodę. W ramach tego zlecenia wykonała serię zdjęć propagującą piękno polskiej kultury i natury, która zawisnąć miała w przedziałach wagonów kolejowych.

Doskonałym przykładem jej zainteresowania fotografią dokumentalną był cykl stworzony na zlecenie prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego. W ramach kierowanego przez niego projektu Warszawa wczoraj, dziś i jutro eksponowanego u progu II wojny światowej w warszawskim Muzeum Narodowym, Chomętowska zarejestrowała aparatem fotograficznym to, co powinno w stolicy zostać zmienione, a więc drewniane domy na Woli, hycli czy wysypiska śmieci.

Bieg historii sprawił, że wzięła udział w jeszcze jednej, niezwykle ważnej wystawie dotyczącej Warszawy, eksponowanej w Muzeum Narodowym. Na wystawie z 1945 roku, p.t. Warszawa oskarża pokazywała zdjęcia zrujnowanej stolicy i powracających do niej ludzi. W 1947 roku, wraz z przywoływaną ekspozycją wyjechała do Londynu, a stamtąd, ściągnąwszy z kraju córkę Gabriellę i syna Piotra, wyemigrowała do Argentyny. Archiwum negatywów Zofii Chomętowskiej w 2010 roku zostało sprowadzone do Polski wysiłkiem Fundacji Archeologia Fotografii, która od tego czasu zajmuje się opracowaniem tego zbioru.

Dom Spotkań z Historią i Fundacja Archeologia Fotografii