Blisko 125 prac Yoko Ono gromadzi pierwsza wielka, indywidualna wystawa awangardowej artystki, wokalistki, działaczki antywojennej i ekologicznej w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Skupia obrazy, fotografie, instalacje, nagrania dźwiękowe, książki i filmy.
Niektóre nowojorskie media przewidują, że wystawa, która będzie czynna do 7 września, przyciągnie tłumy, ale przede wszystkim ze względu na niegasnącą sławę jej zmarłego męża, zamordowanego w 1980 r. Beatlesa Johna Lennona.
Zorganizowana chronologicznie ekspozycja "Yoko Ono: One Woman Show, 1960–1971" koncentruje się głównie na dokonaniach pochodzących z wczesnego okresu jej twórczości. Otwarta w niedzielę ekspozycja pokazuje urodzoną w roku 1933 Yoko Ono jako artystkę odgrywającą już na początku kariery pionierską rolę w sztukach wizualnych i muzyce.
Podróżując między Ameryką, Wielką Brytanią i Japonią zyskała międzynarodowe uznanie m.in. wystawą "Cut Piece" w Tokio (1964), ekspozycją w londyńskiej Indica Gallery (1966), a także kampanią "War Is Over". Związana z ruchem artystycznym Fluxus inspirowanym przez dadaizm stała się ważnym ogniwem między awangardą japońską i amerykańską. Jej sztuka wywarła duży wpływ na rozwój konceptualizmu, performance oraz eksperymentalnego filmu i muzyki.
Sporo miejsca zajmują w MoMA ujęte w Chambers Street Loft Series zdjęcia i programy z wystaw, instalacji, happeningów, koncertów i wieczorów poezji urządzanych w latach 1960-61 w jej pracowni na Manhattanie. Przychodziły tam prominentne postacie w tym John Cage, Marcel Duchamp, Peggy Guggenheim, George Maciunas, Jasper, Robert Rauschenberg, bądź La Monte Young.
Ono angażowała odbiorców do aktywnego uczestniczenia w procesie twórczym, pragnąc, żeby sztuka stała się wydarzeniem społecznym, interaktywnym. Wzywała do deptania rozłożonych na podłodze płócien ("Painting to Be Stepped On"). Polecała przybijać do obrazu gwoździe ("Painting to Hammer a Nail", a kiedy indziej przypalać papierosem ("Smoke Painting") aż do unicestwienia jej pracy.
Podczas pokazywanego sfilmowanego performance Cut Piece widzowie ucinali po kawałku nożyczkami sukienkę i bieliznę Ono. Na fotografiach ilustrujących "Sky Piece to Jesus Christ" artystka wraz z przyjaciółmi obwiązywała w Carnegie Hall zespół Flux Orchestra uniemożliwiając kontynuację koncertu.
Także obecnie Ono nakłania widza do różnych działań. Kręcone schody zapraszają do obejrzenia przez szklany dach będącego dla niej przedmiotem fascynacji nieba ("To See the Sky"). "Touch Poem For Group of People" zachęca do wzajemnego dotykania się w oddzielnym pomieszczeniu jako "poetyckiego doświadczenia".
Jak wyjaśnia Yoko Ono jej poczucie zawstydzenia odbija prezentowany w wybranych godzinach performance "Bag Piece". Widzowie (po dwie osoby) wchodzą do czarnego worka, gdzie mają za zadanie najpierw się rozebrać, a potem ubrać.
Sztukę konceptualną reprezentują też m.in. 22 prace na papierze z cyklu "Instructions for Paintings". Zawierają kaligrafowane przez Toshi Ichiyangi wskazówki artystki, z których w umyśle widza mają powstać obrazy.
Jedno z najbardziej znanych dzieł konceptualizmu lat sześćdziesiątych to zbiór instrukcji w książce "Grapefruit". Postrzegany jest jako metafora zarówno zachodniej, jak też wschodniej filozofii, które przenikają twórczość Ono.
One Woman Show pokazuje stolik z szachami pomalowanymi na biało, by zakwestionować konkurencyjny charakter tej gry na rzecz partnerskiego współdziałania dla postępu.
Yoko Ono badała różne materiały i techniki. Ilustrują to wystawiane płótna, zdjęcia przedstawiające jej obrazy i rysunki z indywidualnej wystawy w nowojorskiej AG Gallery i w tokijskiej Sogetsu Art Gallery. Są też prace wykonane tuszem stosowanym w japońskiej kaligrafii oraz fotografie z ekspozycji w Indica Gallery, gdzie poznała Lennona zafascynowanego jej sztuką.
MoMA przedstawia też eksperymenty filmowe artystki, a pośród nich "Fly" z ciałem obnażonej kobiety i siadającymi na niej muchami oraz dźwiękiem skomponowanym przez Lennona. Według Ono symbolizuje to poświęcenie kobiet jako wyraz strategii pozwalającej im przeżyć.
79. minutowy "Film nr 4" wypełniony kadrami nagich pośladków ma w intencji jego autorki rozbić hierarchie klasowe demonstrując powszechnie znaną "wspólną cechę". "Smile" stanowi natomiast jej zdaniem filmowy "portret Lennona w duchu psychodelicznego doświadczenia".
Nowojorskie muzeum eksponuje także okładki płyt, plakaty i nagrania zespołu artystki Plastic Ono Band. Występowali w nim gościnnie m.in. Lennon, Ringo Starr i Eric Clapton.
Na wystawie nie brak odniesień do antywojennej kampanii Ono i jej męża zobrazowanej m.in. osławionym happeningiem "Bed-In", oraz plakatami i bilbordami z hasłem "WAR IS OVER! if you want it".
Ponad 80-letnia Yoko Ono wciąż zadziwia aktywnością. Jest autorką tomu wierszy "Acorn". W ostatnim czasie wydała singiel "Hold Me", który pojawił się na listach przebojów oraz album "Take Me to the Land of Hell". Nie rezygnuje z misji na rzecz pokoju. Od 2007 r., w dzień urodzin Lennona, przygotowuje w Islandii instalację świetlną „Imagine Peace Tower”. W 2009 roku otrzymała na Biennale w Wenecji Złotego Lwa za całokształt twórczości.
Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski(PAP)
ad/ mhr/
