Wystawa "Papież awangardy. Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Polsce, Europie", którą od czwartku oglądać będzie można w warszawskim Muzeum Narodowym, gromadzi 270 prac polskich i zagranicznych artystów związanych z polskim poetą, krytykiem i teoretykiem sztuki.
Wystawa prezentuje artystyczne relacje awangardowej sztuki i literatury początków XX wieku, za punkt odniesienia przyjmując twórczość Peipera, znanego w Polsce jako najbardziej prominentna postać środkowoeuropejskiej awangardy i założyciel czasopisma "Zwrotnica". Wprawdzie sam bohater wystawy nie malował ani nie rzeźbił, ale potrafił zgromadzić wokół siebie wybitnych twórców. Ekspozycja gromadzi więc dzieła zarówno twórców, którzy inspirowali Peipera, i tych, których on inspirował.
Gdy wybuchła I wojna światowa wielu artystów opuściło dotychczasową stolicę europejskiej sztuki, jaką był Paryż i przeniosło się do Madrytu. Tam właśnie trafił Peiper, debiutujący wówczas autor szkiców literackich i krytyk sztuki. W Madrycie spotkał innych Polaków m.in. Józefa Pankiewicza, Jana Wacława Zawadowskiego, Władysława Jahla, poznał też Jorge Luisa Borgesa, Sonię i Roberta Delaunayów, Jose Ortega y Gasseta.
Wracając z Hiszpanii do Polski na przełomie 1920 i 1921 roku Peiper utracił legendarną walizkę z całym dotychczasowym dorobkiem twórczym w rękopisach. Podobno zostawił ją na chwilę na wiedeńskim dworcu i zniknęła. Nie jest jednak do końca pewne, że walizka, a zwłaszcza rękopisy, w ogóle istniały. Mógł to być sprytny wybieg, który pozwolił nieznanemu w Krakowie Peiperowi, będącemu wtedy przed debiutem literackim, zaistnieć w świecie polskiej awangardy drugiej dekady XX-wieku w Polsce, gdzie działali futuryści tacy jak Aleksander Wat i Bruno Jasieński i formaliści jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Leon Chwistek.
Peiper wprowadził w ten świat zamieszanie i twórczy ferment. Zaproponował nowy prąd - konstruktywizm, ale też pismo „Zwrotnica”, założone i finansowane przez niego samego. To na jej łamach Peiper ogłosił swoje najsłynniejsze manifesty, jak "Kierunek sztuka teraźniejszości" czy "Miasto. Masa. Maszyna". Na łamach "Zwrotnicy" debiutowali jako teoretycy sztuki malarze Władysław Strzemiński i Mieczysław Szczuka, pisywali tam Tytus Czyżewski, Julian Przyboś, Kazimierz Malewicz, Tristan Tzara czy Filippo Tommaso Marinetti. W orbicie "Zwrotnicy" byli też tacy artyści jak Fernand Leger, Mojżesz Kisling, Juan Gris, Sonia i Robert Delaunayowie.
"Przypomnienie i pokazanie postaci Peipera i roli, jaką odegrał w kulturze kształtującej się Polski jest bardzo ważne, po pierwsze dlatego, że pozwala lepiej zrozumieć procesy i postawy estetyczne, które określały kluczowy moment odrodzenia polskiego państwa i polskiej kultury. (...) W momencie gdy dopiero nasz kraj wydobywał się z obarczonego wspaniałą, ale coraz mniej przydatną legendą ziemi, wsi, romantyzmu XIX wieku, oraz ze zniszczeń, jakich doznał, tak jak i cała Europa podczas I wojny światowej, Peiper nawoływał, żeby dostrzec konieczność przemian cywilizacyjnych: urbanistycznych, technologicznych, ekonomicznych. Był w zasadzie jednym z nielicznych, jeśli nie jedynym estetykiem, teoretykiem literatury i sztuki, który był czuły na te kwestie i wyrażał je w swoich słynnych głośnych manifestach" - mówił kurator wystawy Piotr Rypson.
Peipera nazywano "papieżem awangardy", co przywołuje tytuł wystawy. "Tytuł ten, który zapewne powstał przy jakimś kawiarnianym stoliku lub pojawił się w prasie, był początkowo nieco ironiczny, ale wkrótce to się zmieniło. Peipera zaczęto traktować serio, widząc jak ożywia on polską scenę artystyczną i literacką, jak walczy o skierowanie polskiej kultury na tory nowoczesności. Był +zwrotniczym+ tych zmian, pamiętajmy, że swemu artystycznemu pismu nadał nazwę +Zwrotnica+" - mówił Rypson.
Na wystawie znajdzie się ponad 270 eksponatów: obrazów, grafik i publikacji z kilkudziesięciu kolekcji zagranicznych i polskich.Po raz pierwszy polska publiczność będzie miała możność zobaczyć wczesne, prace Władysława Jahla, po raz pierwszy prezentowane będą w Polsce prace takich artystów jak Rafael Barradas, Norah Borges czy Francisco Bores. Twórczość awangardzistów z Zachodu skonfrontowana została na wystawie z dziełami głównych przedstawicieli polskiej sztuki awangardowej tamtych lat: Władysława Strzemińskiego, Leona Chwistka, Tytusa Czyżewskiego, Tymona Niesiołowskiego, Leona Dołżyckiego, Henryka Stażewskiego, Katarzyny Kobro, Marka Włodarskiego.
Wystawa "Papież Awangardy. Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Polsce, Europie" będzie czynna w Muzeum Narodowym w Warszawie od 28 maja do 6 września. Później, od 18 września do 6 listopada 2015 r. będzie pokazywana w Real Academia de Bellas Artes de San Fernando w Madrycie. Kuratorem jest Piotr Rypson we współpracy z Moniką Poliwką i Juanem Manuelem. (PAP)
aszw/ jbr/
