Teren byłego obozu na Majdanku - Pomnik Walki i Męczeństwa wg projektu Wiktora Tołkina. Fot. PAP/M. Trembecki
W Muzeum Stutthof w Sztutowie otwarta zostanie wystawa poświęcona zmarłemu przed rokiem rzeźbiarzowi i b. więźniowi Auschwitz Wiktorowi Tołkinowi. Był on m.in. twórcą pomników na terenach byłych niemieckich obozów koncentracyjnych Stutthof i Majdanek.
Otwarcie wystawy zaplanowano na piątek, czynna ona będzie do końca wrześna. Będzie to pierwsza retrospektywna ekspozycja poświęcona artyście. W pięciu salach widzowie będą mogli zobaczyć m.in. odtworzoną z pomocą oryginalnych mebli pracownię artysty oraz zdjęcia pokazujące go np. przy pracy.
„Pokażemy też liczne modele tworzonych przez niego pomników. Obok modeli umieścimy fotografie przedstawiające zrealizowane już obiekty. Pozwoli to m.in. porównać jak – w trakcie pracy nad danym pomnikiem, zmieniała się koncepcja artystyczna rzeźbiarza” – powiedziała PAP dr Magdalena Howorus-Czajka, historyk sztuki z Uniwersytetu Gdańskiego, która wraz z plastyczką Małgorzatą Jarecką przygotowała ekspozycję.
Jak wyjaśniła Howorus-Czajka, szczególne miejsce na wystawie zajmą prezentacje poświęcone dwóm najważniejszym realizacjom Tołkina związanym z niemieckimi obozami koncentracyjnymi Stutthof i Majdanek. „W obu przypadkach artysta zaprojektował nie tylko pomniki, które stanowią centralną część projektu, ale też opracował kompleksową koncepcję aranżacji całej poobozowej przestrzeni” – powiedziała PAP Howorus-Czajka.
„Pokażemy też liczne modele tworzonych przez niego pomników. Obok modeli umieścimy fotografie przedstawiające zrealizowane już obiekty. Pozwoli to m.in. porównać jak – w trakcie pracy nad danym pomnikiem, zmieniała się koncepcja artystyczna rzeźbiarza” – powiedziała PAP dr Magdalena Howorus-Czajka, historyk sztuki z Uniwersytetu Gdańskiego, która wraz z plastyczką Małgorzatą Jarecką przygotowała ekspozycję.
W Stutthofie w ramach projektu Tołkina powstały m.in. proste i wymowne w formie kamienne tablice z napisami informującymi o lokalizacji poszczególnych – zburzonych m.in. przez Niemców, bloków obozowych. Teren po zburzonych barakach w starej części obozu został też symbolicznie wysypany czarnym żwirem.
Howorus-Czajka wyjaśniła, że Tołkinowi zależało przede wszystkim na oddaniu hołdu ludziom, którzy zginęli w obozach. Dlatego oba pomniki – ten na Majdanku i w Stutthofie, w swoich wnętrzach kryją prochy ofiar. „Na Majdanku pomnik wykonany został w formie nawiązującej do potężnego kielicha czy kurhanu, wewnątrz którego umieszczono 700 metrów sześciennych prochów. Z kolei Pomnik Walki i Męczeństwa w Stutthofie składa się z obelisku oraz położonego poziomo graniastosłupa, wewnątrz którego znalazły się prochy” - powiedziała PAP Howorus-Czajka.
Wiktor Tołkin urodził się 21 lutego 1922 roku na Podlasiu. W czasie wojny mieszkał w Warszawie, gdzie zaangażował się w działalność Szarych Szeregów i Związku Walki Zbrojnej. W 1942 r. trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie pracował m.in. w obozowej stolarni. W 1944 r. rodzinie udało się wyciągnąć go z obozu, ale – po upadku Powstaniu Warszawskiego, w którym brał udział, trafił do obozu w Sandbostel.
Po wojnie skończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej po czym kontynuował naukę, choć nie uzyskał dyplomu, w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Zaraz po studiach zajął się projektowaniem. Poza Stutthofem (praca w latach 1965-8) i Majdankiem (1967-9), pracował m.in. przy cmentarzu Poległych i Pomordowanych Polaków na Zaspie w Gdańsku. Zmarł w Gdańsku 7 maja 2013 r.
Obóz koncentracyjny Stutthof powstał 2 września 1939 r. Początkowo był on przeznaczony dla Polaków z Pomorza. Od 1942 r. zaczęli do niego trafiać Polacy z innych regionów oraz grupy osób innych narodowości, m.in. Żydzi i Rosjanie. Z czasem z niewielkiego obozu rozrósł się do ponad 120 ha, miał też liczne podobozy. Do obozu Stutthof trafiło w sumie około 110 tys. więźniów. Liczbę ofiar obozu szacuje się na około 65 tys., spośród których ok. 28 tys. stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego.
Muzeum Stutthof w Sztutowie zostało utworzone w 1962 r. staraniem byłych więźniów. Muzeum działa na części dawnego obozu liczącej ok. 20 ha, na której zachowały się niektóre budynki tzw. Starego Obozu, w tym komora gazowa, komendantura z garażami, przestrzeń ogrodów warzywnych i szklarni. Teren muzeum obejmuje też rekonstrukcję krematoriów oraz część terenu tzw. Nowego Obozu i Obozu Żydowskiego. Każdego roku muzeum odwiedza ok. 120 tysięcy osób. (PAP)
aks/ dym/
