Otton I. Rycina autorstwa Łukasza Cranacha Starszego. Fot. Wikimedia Commons
23 listopada 912 r. przyszedł na świat Otton I – książę saski z dynastii Ludolfingów, od 936 r. król Niemiec, od 951 r. król Włoch. Dążył do wskrzeszenia idei Cesarstwa na zachodzie Europy; koronę cesarską uzyskał w 962 r. w Rzymie z rąk papieża Jana XII.
„Cesarstwo Ottona opierało się na wielkich sukcesach wojennych tego władcy i zdobytych nowych polach wpływu w świecie italsko-śródziemnomorskim. Do tego dochodziła jego polityka na wschodzie, gdzie w Magdeburgu stworzył nowy ośrodek nad Łabą i tym samym stał się specjalistą od misji w krajach słowiańskich” – tak charakteryzował rządy Ottona I niemiecki mediewista Stefan Weinfurter („Niemcy w średniowieczu 500-1500”).
Urodzony 23 listopada 912 r. Otton I był najstarszym synem Henryka I, zwanego Ptasznikiem, oraz Matyldy z Ringelheim.
Aby zwiększyć bezpieczeństwo królestwa Otton wzmocnił szczególnie zagrożone odcinki granicy. Dla obrony przed najazdami pogańskich Słowian połabskich w 937 r. utworzył w południowo-wschodniej części Saksonii Marchię Wschodnią. W drodze podbojów zachodnią granicę swojego terytorium król przesunął po Odrę. Trybut Ottonowi płacił m.in. polski książę Mieszko I.
Ojciec Ottona był pierwszym królem niemieckim z dynastii saskiej (Ludolfingów – od nazwy rodu książęcego panującego w Saksonii). Objął władzę w 919 r., osiem lat po śmierci ostatniego przedstawiciela linii tzw. Karolingów niemieckich (wschodniofrankijskich) – Ludwika IV Dziecię. Od tego momentu o wyborze na króla nie decydowało prawo dziedziczenia tronu, lecz elekcja dokonywana przez możnowładców.
W latach 911-918 władze królewską dzierżył książę frankoński Konrad I. Po jego śmierci feudałowie przekazali tron Henrykowi Ptasznikowi. Dzięki umiejętnej polityce zawierania sojuszu władztwo Henryka I – początkowo ograniczające się do Saksonii i Frankonii - z czasem powiększyło się terytoria zamieszkiwane przez Bawarów i Alamanów.
Henryk I ofiarował tron niemiecki synowi Ottonowi jeszcze za swego życia, w 929 r. Według Weinfuertnera, wybór ten zapowiadał powstanie nowego typu władcy średniowiecznego. „Odtąd miał być w państwie jeden władca, nazywany z grecka +monarchą+. Niepodzielność królestwa stała się faktem. Zmiana ta spowodowała, że wyjątkowość pozycji monarchy demonstrowano odtąd i celebrowano w szczególny sposób” – pisał niemiecki znawca średniowiecza.
W 930 r. przyszły król niemiecki poślubił Edytę Angielską, córkę króla Anglii Edwarda I Starszego. Mariaż ten podniósł znaczenie władzy sprawowanej przez Ludolfinga.
Jej autorytet wzmocniła jednak przede wszystkim koronacja Ottona w Moguncji w 930 r. Podczas tej samej ceremonii syn Henryka I przyjął królewskie namaszczenie świętymi olejami, które sakralizowało jego przyszłą władzę. Otrzymał je jako pierwszy władca z dynastii saskiej.
Ambicją Ottona było umocnienie niemieckiej państwowości poprzez wskrzeszenie idei Cesarstwa w zachodniej Europie. Jako wpływowy władca zyskał protekcję papieża Jana XII, co było niezbędne do uzyskania zgody na koronację na cesarza. Tak też się stało i 2 lutego 962 r. papież Jan XII nałożył w Rzymie na głowę niespełna 50-letniego Ottona (oraz jego żony Adelajdy) cesarską koronę.
Władzę w kraju Otton objął po śmierci ojca w 936 r. Po raz drugi się wówczas koronował, tym razem w Akwizgranie – miejscu, gdzie do godności cesarskiej wyniesiono w 800 r. Karola Wielkiego.
Po 936 r. w kraju rozgorzały walki wewnętrzne, a ich inicjatorami byli bracia Ottona – Tankmar, Henryk i Brunon, niezadowoleni z faktu przejęcia przez niego pełni władzy. Bunt przeciw Ottonowi wszczęli również Eberhard z Frankonii i Gizelbert z Lotaryngii, pokonani ostatecznie w 939 r. bitwach pod Andernach i Xanten.
Aby zwiększyć bezpieczeństwo królestwa Otton wzmocnił szczególnie zagrożone odcinki granicy. Dla obrony przed najazdami pogańskich Słowian połabskich w 937 r. utworzył w południowo-wschodniej części Saksonii Marchię Wschodnią. W drodze podbojów zachodnią granicę swojego terytorium król przesunął po Odrę. Trybut Ottonowi płacił m.in. polski książę Mieszko I.
W 951 r. na czele armii Otton wyprawił się do Włoch. Po przejściu Alp dotarł do Pawii, gdzie sięgnął po koronę włoską ogłaszając się królem Franków i Longobardów. Objęcie władzy we Włoszech umożliwił mu m.in. mariaż z Adelajdą Burgundzką (pierwsza żona Edyta zmarła w 946 r.), córką wpływowego króla Burgundii Rudolfa II. Dotychczasowy władca Italii Berengar II złożył Ottonowi hołd i stał się jego wasalem.
W latach 951-954 trwało antykrólewskie powstanie wzniecone przez syna Ottona I, Ludolfa. Po zdławieniu rebelii król ugruntował swoją władzę, a niemieccy feudałowie złożyli mu przysięgę wierności.
W 955 r. Otton stanął przed zadaniem odparcia najazdu wojowniczych Węgrów (Madziarów). Ówcześni kronikarze przedstawiali najeźdźców jako zupełnie dzikich i nieznających litości przybyszów ze Wschodu. „Oni nie wiodą życia jak ludzie, lecz żyją jak bydło. Żywią się bowiem, jak się słyszy, surowym mięsem, piją krew, jako lekarstwo połykają pokrojone na kawałki serca swych więźniów, nie zmiękczy ich żadne błaganie, nie odezwie się najmniejsza oznaka współczucia” – pisał Reginon z Pruem.
Thietmar o Ottonie I: "„Od czasu Karola Wielkiego nie zasiadał na tronie królewskim żaden tak wielki władca i obrońca ojczyzny. (...). Gdyby nawet moja wymowa zeszła się z moją wiedzą i pamięcią, nie starczyłyby razem, by opisać sławne czyny cesarza. Jakim był cesarz, takimi również byli jego książęta".
Ostatecznie wojska niemieckie pokonały Węgrów w bitwie na Lechowym Polu (nad rzeką Lech blisko Augsburga), stoczonej 10 sierpnia 955 r.
Po zażegnaniu niebezpieczeństwa z zewnątrz Otton mógł przejść do dalszej realizacji swoich planów. Jego ambicją było umocnienie niemieckiej państwowości poprzez wskrzeszenie idei Cesarstwa w zachodniej Europie. Jako wpływowy władca zyskał protekcję papieża Jana XII, co było niezbędne do uzyskania zgody na koronację na cesarza. Tak też się stało i 2 lutego 962 r. papież Jan XII nałożył w Rzymie na głowę niespełna 50-letniego Ottona (oraz jego żony Adelajdy) cesarską koronę.
„Nowy cesarz i jego żona zabawili w Rzymie dwanaście dni. Zawarto wiele umów, między innymi tzw. Pactum Ottonianum z 13 lutego 962 r. Umowa ta została z przepychem udokumentowana: jej treść spisano złotym atramentem na purpurowym pergaminie o wymiarach 100 na 40 cm. Potwierdzała wszystkie posiadłości, miasta, wsie, dobra ziemskie i prawa papieża (...). Postanowiono wszakże i to, że przyszły papież jeszcze przed objęciem papiestwa złoży przysięgę wierności cesarzowi” – tłumaczył Weinfurter.
Mocna pozycja Ottona we Włoszech spowodowała, że jego przeciwnikiem stał się niedawny protektor – Jan XII. Biskup Rzymu usiłował zmontować antycesarską koalicję, a gdy to się nie powiodło, aby zdobyć wpływy na Półwyspie Apenińskim powołał się na fałszywy dokument - tzw. Donację Konstantyna. Jego rzekomym autorem miał być cesarz rzymski Konstantyn I, który tym dokumentem nadawał Kościołowi przywileje i uznawał w Italii wyższość władzy papieskiej nad cesarską.
Sukcesję po cesarzu przejął jego syn – Otton II (973-983), a następnie wnuk Otton III (983-1002). 40-lecie obejmujące lata 962-1002, określane także jako Cesarstwo Ottonów, uznawane jest przez historyków za złoty okres średniowiecznej historii Niemiec.
Próba wprowadzenia cesarza w błąd nie powiodła się i papież ostatecznie musiał pogodzić się z pozycją Ottona. Jego rosnących wpływów nie chciał uznać także cesarz bizantyński Nicefor III. Istnienie Cesarstwa Ottona zaaprobował dopiero następca Nicefora, Jan I. W rezultacie syn Ottona, urodzony w 955 r. Otton II, poślubił w 972 r. bizantyńską księżniczkę Teofano.
W tym samym roku (24 czerwca 972 r.) poddany Ottona I margrabia Marchii Łużyckiej prowadzący podbój Pomorza Zachodniego poniósł klęskę z Mieszkiem I i jego bratem Czciborem pod Cedynią.
Cesarz zmarł niecały rok później, 7 maja 973 r. w Memleben. Jego szczątki spoczęły w katedrze w Magdeburgu.
Tradycja nadała Ottonowi I przydomek Wielki. „Od czasu Karola Wielkiego nie zasiadał na tronie królewskim żaden tak wielki władca i obrońca ojczyzny. (...). Gdyby nawet moja wymowa zeszła się z moją wiedzą i pamięcią, nie starczyłyby razem, by opisać sławne czyny cesarza. Jakim był cesarz, takimi również byli jego książęta. Nie nęcił ich zbytek ani rozmaitość jadła czy innych rozkoszy, lecz we wszystkim złotego trzymali się środka. Wszystkie cnoty, o których czytamy w historii, kwitły za ich życia, zwiędły po ich śmierci” – pisał w „Kronice” o Ottonie I biskup merseburski Thietmar.
Sukcesję po cesarzu przejął jego syn – Otton II (973-983), a następnie wnuk Otton III (983-1002). 40-lecie obejmujące lata 962-1002, określane także jako Cesarstwo Ottonów, uznawane jest przez historyków za złoty okres średniowiecznej historii Niemiec.
Cesarstwo, którego twórcą był Otton I, nazywane także Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego lub I Rzeszą Niemiecką, przetrwało aż do 1806 r.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ hes/
