Józef Piłsudski. Fot. PAP/Reprodukcja/J. Ochoński
5 grudnia 1867 r. w Zułowie na Wileńszczyźnie urodził się Józef Piłsudski, jeden z przywódców PPS, dowódca I Brygady Legionów, marszałek Polski, premier i minister spraw wojskowych.
Był synem Józefa Piłsudskiego i Marii Piłsudskiej z Billewiczów. Przyszedł na świat we wniesionym przez matkę w posagu majątku Zułów, znajdującym się około 60 km na północny wschód od Wilna.
Piłsudscy mieszkali w drewnianym jednopiętrowym, krytym gontem dworze do 1875 roku, kiedy to pożar strawił dwór i zabudowania gospodarcze. Piłsudscy zamieszkali najpierw w oficynie dworskiej, a potem przeprowadzili się do Wilna.
W 1934 roku Związek Rezerwistów kupił teren majątku i stworzył tam, według projektu Romualda Gutta i Aliny Scholtzówny, rezerwat historyczny, otwarty w 1937 roku. Zabezpieczono, utrwalając i uwydatniając granitem, fundamenty dworu, urządzono zieleń. W miejscu, gdzie stała kolebka Piłsudskiego, 10 października 1937 r. prezydent Ignacy Mościcki i wdowa po marszałku – Aleksandra Piłsudska, posadzili dąb, rosnący do dziś. Elementami rezerwatu były też zachowane do tamtej pory budynki majątku: oficyna oraz spichlerzyk.
Piłsudscy mieszkali w drewnianym jednopiętrowym, krytym gontem dworze do 1875 roku, kiedy to pożar strawił dwór i zabudowania gospodarcze. Piłsudscy zamieszkali najpierw w oficynie dworskiej, a potem przeprowadzili się do Wilna.
Na początku okupacji sowieckiej (1939-1941) rezerwat został zniszczony. Po II wojnie światowej na terenie majątku w Zułowie powstał sowchoz, a na miejscu, gdzie stał dwór Piłsudskich, wzniesiono budynki gospodarcze.
Miejsce to jest dziś własnością Związku Polaków na Litwie, który w ramach akcji „Zułów - miejsce pamięci narodowej” zaczął porządkować teren, m.in. usuwając fundamenty budynków gospodarczych i porządkując zieleń. W 2005 odsłonięto przy dębie kamień pamiątkowy z napisem: „Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek” oraz z cytatem z Piłsudskiego: „Są ludzie i są prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwyciężają, że żyją i obcują między nami.”
W 2010 zostały posadzone dwa dęby upamiętniające ofiary Katynia oraz Lecha Kaczyńskiego i pozostałe ofiary katastrofy samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem. W ten sposób zapoczątkowano tworzenie Alei Pamięci Narodowej. Kolejne dęby upamiętniają: Jana Pawła II, gen. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” - dowódcę Wileńskiego Okręgu AK, prof. Andrzeja Stelmachowskiego - pierwszego prezesa Wspólnoty Polskiej, a także ofiary zbrodni w Ponarach, bohaterów wojny 1920 roku, walk o Monte Cassino, obrońców Westerplatte, zesłańców na Sybir, 100-lecie polskiego harcerstwa.
Koncepcja miejsca pamięci narodowej, nawiązująca w części do przedwojennego projektu, zakłada m.in. budowę pomników Józefa Piłsudskiego i jego brata Bronisława, wybitnego etnografa, także urodzonego w Zułowie; budowę pawilonu, w którym będzie mieściło się centrum informacyjne i ekspozycja muzealna oraz utworzenie parku. Stowarzyszenie Wspólnota Polska, współdziałając ze Związkiem Polaków na Litwie w akcji „Zułów - miejsce pamięci narodowej”, rozpoczęło 2 maja 2012 r. zbiórkę pieniędzy na realizację tego przedsięwzięcia.(PAP)
tst/ hes/
