15 lat temu zmarł Marek Karp – twórca Ośrodka Studiów Wschodnich

Marek Karp urodził się 2 lipca 1952 r. w Zamościu. W latach 1975–1980 studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim; jego praca magisterska była poświęcona świadomości więzi ogólnopaństwowych i regionalnych w średniowiecznych mitach początków Polski. 

Odwoływał się do tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także czuł się odpowiedzialny za spuściznę litewskich Karpiów. „Marek Karp był historykiem z wykształcenia i temperamentu. Doskonale wolny od wszelkiego rodzaju +rodowych+ snobizmów, był głęboko świadom dziejów +litewskiego+ rodu Karpiów – i sądzę, że było to dlań jednym z pierwszych impulsów do badania przeszłości ziem dawnej Rzeczypospolitej” – powiedział w rozmowie z PAP Wojciech Stanisławski, redaktor naczelny wydawnictw Ośrodka Studiów Wschodnich. 

W latach osiemdziesiątych Karp publikował w drugim obiegu prace dotyczące historii Europy Wschodniej. Współtworzył i redagował podziemną „Res Publikę”, a także uczestniczył w niezależnym konwersatorium „Polska w Europie”. Interesował się ponadto historią sztuki i architekturą. W latach 1986–1990 kierował Biblioteką Główną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a także wykładał na tej uczelni historię sztuki.

Marek Karp specjalizował się w historii Litwy. Pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych aktywnie wspierał litewski ruch niepodległościowy Sajudis, a w kluczowych momentach wydarzeń na Litwie pośredniczył między rządem Tadeusza Mazowieckiego a przywódcami tego ruchu. W latach 1989–1991 pracował również naukowo w Katedrze Bałtystyki Uniwersytetu Warszawskiego. „Bardzo istotna była dlań pamięć Litwy historycznej, której był wierny w swoich inicjatywach akademickich i publicznych: gorąco wspierał działalność litewskiego Sajudisu w kluczowych dla niepodległości Litwy latach 1989–1991, a jego zasługi z tamtego czasu nadal czekają na szczegółowy opis” – zauważa Wojciech Stanisławski. Był też orędownikiem partnerskiego dialogu z państwami powstałymi po rozpadzie Związku Sowieckiego.

CZYTAJ TAKŻE

30 lat temu rząd Tadeusza Mazowieckiego uzyskał wotum zaufania

Karp był pomysłodawcą Ośrodka Studiów Wschodnich, powołanego pod koniec 1990 r. przez premiera Tadeusza Mazowieckiego; w latach 1990–2003 był dyrektorem Ośrodka. „Ośrodek Studiów Wschodnich powstawał jako wyraz żywego dla wielu przekonania, że w niepodległej Polsce potrzebna jest placówka analityczna nowego typu: nowoczesna, dynamiczna, zdolna do nazywania bez uprzedzeń, ale i bez nadmiaru dyplomatycznej kurtuazji nową, kształtującą się po upadku Związku Sowieckiego rzeczywistość. Marek Karp był jego pomysłodawcą, założycielem i wieloletnim dyrektorem. Jeszcze za jego kadencji Ośrodek rozszerzył swój obszar badawczy z krajów byłego ZSRS na Europę Środkową i Bałkany; z czasem ekspertyzą objęte zostały również Niemcy, kraje Europy Północnej, Turcja i Chiny” – wyjaśnia Stanisławski. 

Jak podkreśla dalej w rozmowie z PAP Stanisławski, „rola, jaką odegrał Marek Karp jako pomysłodawca i dyrektor OSW, sprawia, że jego zasługi należą do dwóch porządków. Przez Ośrodek przewinęły się dziesiątki politologów, historyków, językoznawców, często czynnych dziś w innych placówkach naukowych, którzy w codziennej pracy wykorzystują metody analityczne, codziennie doskonalone w Ośrodku. Trudno mówić o +sowietologii+ per se, skoro nie mamy już do czynienia ze Związkiem Sowieckim. Że jednak istnienie ZSRS uwarunkowało na wiele dziesięcioleci stan rzeczy na wielu +obszarach mandatowych+ Ośrodka – pamięć tamtego czasu i systemu pozostaje ważna dla wszystkich analityków. Ośrodek jako depozytariusz tej pamięci i doświadczenia pozostaje ważnym narzędziem diagnostycznym i źródłem rekomendacji dla władz naszego kraju”. 

Marek Karp zmarł 12 września 2004 r. w trakcie leczenia po wypadku samochodowym, do którego doszło miesiąc wcześniej pod Białą Podlaską. Spoczywa w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Anna Kruszyńska (PAP)

akr/ skp /