25 lat temu, 26 sierpnia 1992 roku, premierzy Republiki Czeskiej i Republiki Słowackiej - Vaclav Klaus i Vladimir Mecziar - oficjalnie poinformowali, że z dniem 1 stycznia 1993 roku rozpoczną one samodzielny byt państwowy, kładąc w ten sposób kres istnieniu Czechosłowacji.
Wiadomość taką ogłosili dziennikarzom po zakończeniu odbywającej się w słynnej funkcjonalistycznej willi Tugendhat w Brnie kolejnej tury rozmów kierowanych przez nich ugrupowań politycznych - czeskiej Obywatelskiej Partii Demokratycznej (ODS) i Ruchu Na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS). Jeszcze przed obradami plenarnymi Klaus i Mecziar negocjowali w ogrodzie willi przez dwie i pół godziny w cztery oczy. Treści ich rozmowy nigdy nie ujawniono, ale niewątpliwie był to moment, w którym przezwyciężono najważniejsze problemy sporne i uzgodniono harmonogram dzielenia państwa.
Kwestia zreformowania zasad współżycia narodów czeskiego i słowackiego w jednym państwie stała się publicznym tematem natychmiast po upadku ustroju komunistycznego w listopadzie 1989 roku, ale dyskusje politycznych reprezentacji obu stron na ten temat grzęzły przez dłuższy czas w jałowości. Jedynym konkretnym posunięciem było dokonanie w kwietniu 1990 roku zmiany nazwy państwa na Czeską i Słowacką Republikę Federacyjną.
Wyraźne przyspieszenie nastąpiło dopiero w efekcie drugich od czasu "aksamitnej rewolucji" czechosłowackich wyborach parlamentarnych na początku czerwca 1992 roku, które w Republice Czeskiej wygrała ODS, a na Słowacji HZDS. ODS nominowała swego przewodniczącego Klausa na czeskiego premiera choć po wyborach prezydent Vaclav Havel powierzył mu misję utworzenia nowego czechosłowackiego rządu - co oznaczało, że kres federacji może już być bliski. Dalsze rokowania w sprawie przyszłości wspólnego państwa prowadzono odtąd na szczeblu rządów obu republik.
HZDS domagał się początkowo utrzymania Czechosłowacji jako "wspólnoty gospodarczej i obronnej", co wywołało sprzeciw ODS i uwagę Klausa, że "wspólne państwo przepadło". Oba ugrupowania zdołały jeszcze sformować na początku lipca nowy czechosłowacki rząd z Janem Straskym z ODS jako premierem i parytetem narodowościowym wśród ministrów, ale zaraz potem słowaccy deputowani do parlamentu federalnego udaremnili reelekcję prezydenta Havla na następną kadencję. 17 lipca Słowacka Rada Narodowa (jednoizbowy parlament) przyjęła uchwałę o suwerenności Słowacji, co skłoniło Havla do złożenia w trzy dni później rezygnacji z urzędu.
W trakcie prowadzonych 22 i 23 lipca w Bratysławie negocjacji ODS i HZDS uzgodniono, że obie partie będą dążyć do uchwalenia przez czechosłowacki parlament do 30 września ustawy o trybie zaniku federacji oraz uregulowaniu stosunków majątkowych jej państw sukcesyjnych. 26 sierpnia na kluczowym spotkaniu w Brnie termin ten potwierdzono, dodając jednocześnie wymóg, by nowe państwa czeskie i słowackie rozpoczęły samodzielny byt 1 stycznia 1993 roku.
1 października weszła w życie uchwalona miesiąc wcześniej przez Słowacką Radę Narodową konstytucja Republiki Słowackiej. Tego samego dnia czechosłowacki parlament ze względu na wysuwane przez opozycję żądanie referendum nie zdołał uchwalić ustawy o trybie zaniku federacji - co nie wywarło jednak większego wpływu na dalszy bieg wydarzeń.
6 października ODS i HZDS potwierdziły 1 stycznia jako termin formalnego podziału Czechosłowacji, rozpoczynając jednocześnie ostateczne uzgadnianie związanych z tym dokumentów prawnych, które przewidywały między innymi utrzymanie unii celnej i walutowej. Pakiet 16 wynegocjowanych umów i porozumień Klaus i Mecziar podpisali 29 października.
13 listopada parlament Czechosłowacji uchwalił konstytucyjną ustawę o podziale jej majątku państwowego między obie republiki w zgodnej z parytetem ludności proporcji dwa do jednego na korzyść strony czeskiej, a 25 listopada ustawę tej samej rangi o zaniku Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej z dniem 31 grudnia 1992 roku.
16 grudnia Czeska Rada Narodowa uchwaliła konstytucję Republiki Czeskiej z datą wejścia w życie 1 stycznia, a następnego dnia parlament federalny potwierdził w specjalnej uchwale konstytucyjność podziału Czechosłowacji i oficjalnie zakończył swą działalność.
O północy 31 grudnia federacja czechosłowacka przestała istnieć wraz z powstaniem samodzielnych republik sukcesyjnych. Doszło do tego nie tylko w sposób całkowicie pokojowy, ale także - jak się wydaje - zgodnie z wolą większości Czechów i Słowaków. Nie oponowali oni również, gdy już 8 lutego 1993 roku rozwiązano krótkotrwałą unię walutową, a w 25 lat później ewentualne odtworzenie Czechosłowacji nadal pozostaje tematem z gatunku politycznej science fiction.
Stanisław Dmitrewski (PAP)
dmi/ mal/
