Vaclav Havel. 1989 r. Fot. PAP/CTK
40 lat temu w komunistycznej Czechosłowacji opublikowano z datą 1 stycznia 1977 roku Kartę 77, czyli obywatelski manifest sprzeciwu wobec łamiących prawa człowieka praktyk władzy, co zaowocowało powstaniem związanego z tym dokumentem ruchu prodemokratycznego.
Impulsem do zredagowania Karty były oficjalne zaakceptowanie przez rząd Czechosłowacji uchwalonego w 1975 roku w Helsinkach Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także aresztowanie pod zarzutem chuligaństwa czeskich muzyków rockowych z kontestatorskiego zespołu Plastic People of the Universe.
Tekst manifestu wzywającego władze do przestrzegania prawa zredagowano w grudniu 1976 roku z udziałem między innymi dramaturgów Vaclava Havla i Pavla Kohouta, znanego jako autor politycznego apelu "Dwa tysiące słów" z czasów Praskiej Wiosny 1968 roku pisarza Ludvika Vaculika, dziennikarza Petra Uhla i byłego członka kierownictwa Komunistycznej Partii Czechosłowacji Zdeńka Mlynarza.
Ostateczny tekst jego autorzy nazwali Kartą 77. Zadeklarowali jednocześnie powołanie wolnej inicjatywy obywatelskiej na rzecz egzekwowania praw człowieka i praw obywatelskich.
Pierwszymi rzecznikami Karty - czyli gwarantami autentyczności publikowanych przez inicjatywę dokumentów - zostali Havel, filozof Jan Patoczka i sprawujący w czasie Praskiej Wiosny urząd czechosłowackiego ministra spraw zagranicznych Jirzi Hajek.
Tekst Karty 77 wraz z podpisami 242 popierających ją osób miał zostać publicznie przedstawiony i wręczony władzom państwowym, ale udaremniła to komunistyczna tajna policja StB. Havlowi, Vaculikowi i aktorowi Pavlowi Landovskiemu udało się wrzucić do skrzynek pocztowych tylko 40 kopert, a 200 innych zostało skonfiskowanych. Tekst opublikowały jednak niezwłocznie opiniotwórcze zagraniczne dzienniki - niemiecka "Frankfurter Allgemeine Zeitung", francuski "Le Monde", brytyjski "Times" i amerykański "New York Times" - co nadało sprawie międzynarodowy rozgłos.
Ideologiczną kontrakcję władz zasygnalizowała zamieszczona 12 stycznia w partyjnym dzienniku "Rude Pravo" odezwa pod tytułem "Bankruci i samozwańcy", która potępiała autorów Karty 77 bez jakiegokolwiek referowania treści dokumentu. W ramach zorganizowanej kampanii propagandowej do 12 lutego pod odezwą, nazywaną popularnie "antykartą", złożyło swe podpisy ponad 7 tys. przedstawicieli czechosłowackiego świata artystycznego i kulturalnego.
Podjęto jednocześnie ostre represje przeciwko aktywistom Karty, co przyniosło wkrótce tragiczne skutki: Jan Patoczka doznał po trwającym 11 godzin przesłuchaniu wylewu krwi do mózgu i zmarł 13 marca 1977 roku w wieku 69 lat. W październiku 1979 roku sześcioro działaczy utworzonego przez "kartystów" Komitetu Obrony Niesprawiedliwie Prześladowanych (VONS) - w tym Havel - zostało skazanych na kary od dwóch do pięciu lat więzienia za usiłowanie obalenia ustroju państwa.
Działalność Karty 77, którą do stycznia 1990 roku podpisało blisko 1,9 tys. osób, rozwijała się jednak dalej, obejmując opublikowanie łącznie 572 dokumentów. Poświęcone one były różnym aktualnym zagadnieniom politycznym i społecznym. Ruch nigdy nie nabrał charakteru formalnego, a jedynym jego atrybutem organizacyjnym było wyznaczanie na początku każdego roku trzech własnych rzeczników - w której to roli wystąpiły 44 różne osoby.
Zakończenie działalności Karty 77 uchwalono na spotkaniu jej rzeczników w Pradze w listopadzie 1992 roku. (PAP)
dmi/ kar/
