Od lewej: premier Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Edward Osóbka Morawski, prezydent Krajowej Rady Narodowej Bolesław Bierut, minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski, wiceprezydent Krajowej Rady Narodowej (KRN) Stanisław Grabski. 1946 r. Fot. PAP/CAF/J. Baranowski
12 września 1945 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej ogłosił unieważnienie konkordatu zawartego pomiędzy Polską i Watykanem w 1925 r. Zdaniem polskich władz, stało się tak z powodu jednostronnego zerwania go przez Stolicę Apostolską w czasie II wojny światowej.
Uzasadnieniem dla podjęcia przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, w którym większość ministerstw objęli komuniści, uchwały unieważniającej zawarty w 1925 r. konkordat stało się m.in. powierzenie przez Watykan w grudniu 1939 r. administracji nad diecezją chełmińską Niemcowi, biskupowi gdańskiemu, Karolowi Marii Splettowi. Art. 9 podpisanego w 1925 r. konkordatu stwierdzał, że "żadna część Rzeczypospolitej nie będzie zależała od biskupa, którego siedziba znajdowałaby się poza granicami Państwa Polskiego".
Drugą kwestią podniesioną przez ówczesny rząd w komunikacie informującym o unieważnieniu konkordatu było mianowanie przez Watykan w czasie II wojny światowej administratorem apostolskim diecezji gnieźnieńsko-poznańskiej Niemca, Hilariusa Breitingera, z jurysdykcją dla Niemców zamieszkałych na terytorium diecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. Rada Ministrów podkreślała, że było to "sprzeczne z interesami narodu polskiego i stanowiło pogwałcenie artykułu 9 konkordatu, zgodnie z którym hierarchia katolicka nie przewiduje w ogóle żadnych podziałów narodowościowych prócz obrzędów łacińskiego, grecko-rusińskiego i ormiańskiego".
W komunikacie rządowym znalazło się również następujące oświadczenie: "Biorąc pod uwagę, że Stolica Apostolska w przeciwieństwie do większości państw nie uznała dotychczas Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej i że wskutek tego między Stolicą Apostolską i Rządem Tymczasowym nie ma normalnych stosunków dyplomatycznych, Rząd Jedności Narodowej nie przyjmuje do oficjalnej wiadomości mianowania administratorów apostolskich, dokonanego 16 sierpnia 1945 roku przez Stolicę Apostolską".
Wypowiedzenie konkordatu oznaczało de facto zerwanie stosunków dyplomatycznych z Watykanem, choć formalnie tego nie uczyniono.
Konkordat z Watykanem, który obowiązywał do 12 września 1945 r., zawarty został w Rzymie 10 lutego 1925 r. W imieniu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego podpisy pod nim złożyli: ambasador Władysław Skrzyński oraz prof. Stanisław Grabski; pełnomocnikiem papieża Piusa XI był sekretarz stanu kardynał Piotr Gasparri. Konkordat został przyjęty przez Sejm 26 marca 1925 r., po burzliwej debacie. (PAP)
mjs/ hes/
