Maria Skłodowska-Curie. Fot. PAP/Reprodukcja/W. Pacewicz
Przed 80 laty, 4 lipca 1934 r. zmarła Maria Skłodowska-Curie, jedyna kobieta, która otrzymała Nagrodę Nobla dwukrotnie. Zmarła w wieku 67 lat. Przyczyną jej śmierci była złośliwa anemia o przebiegu piorunującym, poprzedzona chorobą popromienną.
Polska uczona zajęła się promieniowaniem radiacyjnym wkrótce po tym jak w 2 marca 1896 r. fizyk francuski Henri Becquerel ogłosił na posiedzeniu Akademii Nauk, że minerał zawierający uran emituje nowe, nieznane promieniowanie bez uprzedniego naświetlania.
Maria Skłodowska-Curie wybrała promienie Becquerela, jak je wtedy nazwano, na temat swojej pracy doktorskiej, ponieważ było to zjawisko przez nikogo jeszcze dokładnie nie zbadane. Wtedy jednak nikt nawet nie przypuszczał, że może być ono szkodliwe dla zdrowia. Zaczęto je stosować w medycynie do leczenia nowotworów.
W Stanach Zjednoczonych potomek niemieckich emigrantów Emil Herman Grubbe z Chicago wpadł na pomysł, żeby do leczenia raka piersi wykorzystać promienie X, które w listopadzie 1895 r. odkrył Wilhelm C. Roentgen. Jak tylko pojawiła się próżniowa lampa rentgenowska, tak ją zmodernizował, żeby mogła służyć do radioterapii.
Maria Skłodowska-Curie wybrała promienie Becquerela, jak je wtedy nazwano, na temat swojej pracy doktorskiej, ponieważ było to zjawisko przez nikogo jeszcze dokładnie nie zbadane. Wtedy jednak nikt nawet nie przypuszczał, że może być ono szkodliwe dla zdrowia. Zaczęto je stosować w medycynie do leczenia nowotworów.
Na początku XX w. kliniki radioterapii masowo zaczęły powstawać w USA i Europie. Poza promieniami X zaczęto wykorzystywać w nich również promieniowanie gamma oraz występujący w rudach uranu rad, pierwszy pierwiastek promieniotwórczy odkryty w 1898 r. przez Piotra Curie oraz Marię Skłodowską-Curie. Do badań nad tym pierwiastkiem wykorzystali oni kilka ton blendy smolistej, którą otrzymali od rządu austriackiego. Pochodziła ona z kopalni uranu w Jachimowie na terenie obecnych Czech.
Maria i Piotr Curie nie wiedzieli, że londyński lekarz Percival Pott zauważył już w XVIII w., że na raka moszny najczęściej chorują mężczyźni, którzy w młodości pracowali jako kominiarze. Raka nosa stwierdzano również u tych osób, które poprzez nozdrza zażywały tabaki. A na raka płuc chorowali w Niemczech górnicy wydobywający blendę smolistą (smółkę uranową).
Już pod koniec XIX w, wkrótce po wynalezieniu promieni X, wiele osób zaczęło chorować na białaczkę i nowotwory skóry. Jednymi z nich były robotnice malujące wskazówki zegarków luminescencyjnym radem. Często chorowały na raka języka, bo oblizywały włosie pędzelków.
O szkodliwości naświetlań przekonali się pionierzy curieterapii, jak nazywano wtedy radioterapię. Maria Skłodowska-Curie w 1934 r. czuła się już coraz gorzej: była osłabiona, miała gorączkę i dreszcze. Lekarze jednak nie kojarzyli tych objawów z nadmiernymi dawkami promieniowania radiacyjnego, na które przez wiele lat była narażona. Zdiagnozowali grypę, później twierdzili, że ma gruźlicze zmiany w płucach i zaproponowali, żeby wyjechała do sanatorium.
Maria wraz z córką Ewą, która się nią opiekowała, wyjechała do sanatorium Sancellemoz w Passy. Dopiero tamtejsi lekarze stwierdzili, że wcale nie ma gruźlicy. W następstwie choroby popromiennej cierpi na złośliwą anemię o przebiegu piorunującym. Zmarła w Passy 4 lipca 1934 roku. Pogrzeb odbył się 6 lipca 1934 r. w gronie rodziny i najbliższych przyjaciół.
Pochowano ją na cmentarzu w Sceaux obok Pierre’a, który 19 kwietnia 1906 r. w wieku zaledwie 47 lat zginął potrącony przez konny wóz ciężarowy, gdy wracał z zebrania Stowarzyszenia Profesorów Wydziałów Nauk Ścisłych. 20 kwietnia 1995 r. szczątki Marii i Pierre’a Curie przeniesiono do Panteonu w Paryżu.
Emil Grubbe był narażony na mniej intensywne promieniowanie, ale również chorował. W połowie lat 40. XX w. z powodu zgorzeli gazowej amputowano mu po kolei wszystkie palce u rąk, a potem całą lewą dłoń i przedramię. Gdy na jego twarzy pojawiły się liczne nowotwory, trzeba było usunąć mu prawie cały nos, dolną wargę i spory fragment szczęki. Choć został oszpecony i porzucony przez żonę, dożył sędziwego wieku – zmarł w 1960 r. w wieku 85 lat. Jednak do końca życia cierpiał na różnego rodzaju nowotwory.
Maria Skłodowska-Curie jest jedyną kobietą, która otrzymała Nagrodę Nobla dwukrotnie. Pierwszą w dziedzinie fizyki przyznano jej w 1903 r. wspólnie z Piotrem Curie i Becquerelem. W 1911 r. wyróżniono ją w dziedzinie chemii za wydzielenie czystego radu i badanie właściwości chemicznych pierwiastków promieniotwórczych.
Polska uczona jest również jedynym naukowcem, któremu przyznano Nagrodę Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauk przyrodniczych. Jest też jedyną kobietą, która spoczęła w paryskim Panteonie za zasługi w nauce. Pochowano ją tam jako wybitną francuską uczoną.
Zbigniew Wojtasiński (PAP)
zbw/ krf/ ula/
