Delegacja 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich wręcza Ignacemu Mościckiemu odznakę pułkową. Warszawa, 1933 r. Fot. NAC
Opracowania, życiorysy, dokumenty, fotografie oraz nagrania audio i wideo pochodzące ze zbiorów w Londynie, Wrocławiu i Warszawie, dokumentujące historię 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich, trafiły do Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Spotkanie poświęcone przekazaniu dokumentacji odbyło się w poniedziałek w siedzibie Archiwum Akt Nowych.
"Stowarzyszenie Rodzina 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich, zajmujące się upamiętnianiem historii pułku, zdecydowało się przekazać nam zbiory ze swoich archiwów w Londynie, Wrocławiu i Warszawie. Materiały tego jednego z najsłynniejszych pułków polskiej kawalerii były zbierane praktycznie od II wojny przez żołnierzy i ich rodziny. Po zakończeniu wojny wielu z żołnierzy pułku zostało na Zachodzie i utworzyli koło w Londynie, które zbierało materiały archiwalne. W latach 80. archiwalia trafiły do Warszawy, podobnie jak materiały najbardziej prężnego polskiego koła z Wrocławia. Obecnie wszystkie te dokumenty są u nas" - powiedział kierownik Oddziału Archiwów Społecznych Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak.
Jak zaznaczył, w tych ponad 160 teczkach znajduje się szerokie spektrum historii pułku, opracowań, notatek i dokumentów. "W kontekście zbierania przez nasze archiwum materiałów z całego świata szczególnie ważne jest dla nas, że materiały gromadzone na emigracji w Londynie trafiły do centralnego archiwum państwa polskiego. To relacje, wspomnienia i fotografie z okresu wojny polsko-bolszewickiej, międzywojnia i II wojny. Dzięki nim po raz pierwszy historycy kawalerii będą mieli do dyspozycji pełen zakres materiałów zbieranych przez samych żołnierzy. Całość materiałów została już zewidencjonowana i będziemy je udostępniać w pracowni naukowej" - zapowiedział Olczak.
Historia 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich i Stowarzyszenia Rodzina Pułku sięga 1918 r., kiedy w miejscowości Unheni w Mołdawii powołano do życia szwadron złożony z Polaków wcześniej służących w armii rosyjskiej. Niedługo później, w obawie przed rozbrojeniem przez Niemców, szwadron wszedł w skład 2. Pułku konnego rosyjskiej Armii Ochotniczej zachowując polskie odznaki i komendy. W sierpniu 1918 r. jednostka została podporządkowana powstającym oddziałom polskim. Na początku następnego roku dywizjon został przeniesiony do Odessy, gdzie do szeregów przystąpiło wielu ochotników.
Po wzmocnieniach formacja walczyła wraz z oddziałami francuskimi, greckimi i antykomunistycznymi oddziałami rosyjskimi przeciwko bolszewikom pod Odessą i Tyraspolem. Następnie z oddziałami koalicyjnymi przeszli do Rumunii, skąd w połowie 1919 r. wkroczyli do Polski, gdzie walczyli na terenie Małopolski Wschodniej z oddziałami ukraińskimi. Ciężkie walki stoczyli m.in. pod Jazłowcem broniąc klasztoru Sióstr Niepokalanek. Po tym boju Matka Boska Jazłowiecka została patronką pułku, a siostry zakonne w dowód wdzięczności ufundowały pułkowi sztandar. Po odrzuceniu Ukraińców poza Zbrucz, pułk przeszedł na Wołyń, gdzie ponownie walczył przeciw bolszewikom oraz uczestniczył m.in. w wyprawie kijowskiej.
Stowarzyszenie pod patronatem dowództwa 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich i Zgromadzenia Sióstr Niepokalanek zostało założone przez oficerów rezerwy pułku i wychowanki sióstr z Jazłowca w latach 30. XX w. Po II wojnie odtworzenie Rodziny Jazłowieckiej nastąpiło pod koniec lat 70. Za swoje główne zadania stowarzyszenia uznało zbieranie i zabezpieczanie relacji, wspomnień, pamiątek po Ułanach Jazłowieckich. Patronuje też wszelkiego rodzaju publikacjom dotyczącym historii Pułku. Zajmuje się również organizowaniem spotkań na temat historii i tradycji oddziału. (PAP)
akn/ hes/
