Redaktor publikacji "Węzły pamięci" Anna Machcewicz i pomysłodawca projektu prof. Zdzisław Najder. Źródło: MHP
Książka „Węzły pamięci niepodległej Polski” kształtuje pamięć o Polsce, która minęła – zgodzili się autorzy publikacji, którą zaprezentowano w środę w stolicy. Książka, będąca efektem projektu naukowego „Węzły pamięci”, przedstawia spuściznę Polski sprzed 1945 r.
Środowa dyskusja odbyła się na warszawskim Zamku Królewskim, który – jak podkreślił jego dyrektor prof. Andrzej Rottermund – stanowi „jeden z najcudowniejszych węzłów pamięci niepodległej Polski”. Zniszczony w czasie wojny, odbudowany i zrekonstruowany w latach 70. i 80. XX w. zamek – tłumaczył jego gospodarz – stanowi przykład szczególnego miejsca pamięci, „nasyconego treścią historyczną” zabytku.
„Stał się on dla pokolenia międzywojennego narodowym symbolem niepodległego państwa, o które walczyli Polacy od końca XVIII w. aż po początki wieku XX” – podkreślił Rottermund.
O takich właśnie miejscach pamięci jak stołeczny zamek opowiada książka „Węzły pamięci niepodległej Polski” (wyd. Znak), będąca efektem prowadzonego od 2010 r. projektu naukowego Muzeum Historii Polski i Fundacji Węzły Pamięci, poświęconego spuściźnie Polski sprzed 1945 r. Badacze biorący udział w inicjatywie, wśród nich czołowi polscy historycy i socjolodzy, uznali, że rok, w którym zakończyła się II wojna światowa, stanowi dla Polaków szczególną cezurę - doszło wówczas do przerwania ciągłości historii Polski oraz pamięci historycznej odnoszącej się do niepodległej polskiej państwowości.
„Chcemy otworzyć oczy na pewien sposób myślenia o historii Polski, który był charakterystyczny dla okresu międzywojennego (…). Zależało nam na tym, aby spojrzeć na polskie dzieje w trochę archaiczny sposób, starając się założyć okulary pokolenia urodzonego przed 1945 r., takiego, które pamiętało II RP i myślało w jej kategoriach” – mówił PAP historyk prof. Michał Kopczyński z MHP, współtwórca projektu.
„Chcemy otworzyć oczy na pewien sposób myślenia o historii Polski, który był charakterystyczny dla okresu międzywojennego (…). Zależało nam na tym, aby spojrzeć na polskie dzieje w trochę archaiczny sposób, starając się założyć okulary pokolenia urodzonego przed 1945 r., takiego, które pamiętało II RP i myślało w jej kategoriach” – mówił PAP historyk prof. Michał Kopczyński z MHP, współtwórca projektu.
Pomysłodawca "Węzłów pamięci" prof. Zdzisław Najder przypomniał, że szczególnie bliska jest mu pamięć o Polsce powstałej w 1918 r. – niepodległym państwie, w którym się urodził i wychował. Jak tłumaczył, zaprezentowana publikacja to „historia o Polsce oraz jej wyobrażeniach, starannie zakotwiczona w faktach”, dla powstania której inspiracją był cykl badawczy „Lieux de mémoire” („Miejsca pamięci”) francuskiego historyka Pierre’a Nora.
„Operujemy sieciami informacji, skojarzeń, wyobrażeń i faktów. Na tych sieciach występują punkty, miejsca pełniące funkcje węzłów (…). Większość haseł to hasła geograficzne, bo cokolwiek się dzieje, dzieje się gdzieś. Okazało się, że najlepiej wyjaśniać to, co było, koncentrując się na określonym miejscu” – charakteryzował publikację Najder.
Jednym z autorów haseł w książce jest minister spraw wewnętrznych Bartłomiej Sienkiewicz, który podczas dyskusji podkreślił, że „Węzły pamięci” stanowią „opowieść o przeszłości, ale także o współczesności, o naszej świadomości i zdolności zmierzenia się z tym, co było wcześniej”.
Jak tłumaczył Sienkiewicz, możliwość uczestnictwa w projekcie było dla niego ciekawym doświadczeniem. „Zafascynowała mnie pewna prawda, która jest zawarta w koncepcji tej książki (…). Ta prawda mówi o tym, że między 1939 r. a 1956 r. została zerwana tysiącletnia ciągłość pewnej kultury, myśli, cywilizacji, percepcji własnego losu. Niezależnie od tego, jak cienka czy gruba była warstwa będąca nosicielem samoświadomości Polaków, w straszliwym XX wieku ta samoświadomość uległa zagładzie. Mówimy w gruncie rzeczy o czymś w rodzaju archeologii świadomości. Dla mnie to było wyzwanie, to było coś w rodzaju +rekonstrukcji Atlantydy+” – tłumaczył szef MSW.
W gronie współtwórców publikacji znajduje się także prof. Roman Kuźniar, doradca prezydenta ds. międzynarodowych. Opowiadając o pracy nad książką Kuźniar zacytował słowa zmarłego w kwietniu br. wybitnego francuskiego historyka Jacques’a Le Goffa, który w jednym z wywiadów powiedział, że „narody, które są przekonane o swoim silnym zakorzenieniu w historii, czują się bezpieczniejsze”.
W opinii prezydenckiego doradcy, odbudowa Polski w latach międzywojennych, „wynikała właśnie z silnego zakorzenienia w przeszłości, z wiary i dumy z wartości, które powinny być w nowych warunkach odtworzone i zrekonstruowane”.
W książce „Węzły pamięci niepodległej Polski” dokonano rekonstrukcji dawnej mapy pojęć i wyobrażeń o Polsce sprzed 1945 r. W publikacji zamieszczono ok. 400 tekstów różnej długości, wszystkie są utrzymane w konwencji eseju. Książka zawiera także obszerny wybór fotografii, w większości publikowanych po raz pierwszy, które składają się na panoramiczny obraz niepodległej Polski.
Do publikacji dołączono dwie płyty CD. Jedna z nich zawiera popularne w II RP pieśni i piosenki; druga – głosy wybitnych postaci międzywojennej Polski.(PAP)
wmk/ ls/
