Kultura, historia i pamięć - wydarzenia 2019 roku

Styczeń

3. - Płowdiw w Bułgarii i Materę we Włoszech ogłoszono Europejskimi Stolicami Kultury 2019 roku. Ustanowiony w 1985 r, z inicjatywy ówczesnej greckiej minister kultury Meliny Mercouri program Europejskie Stolice Kultury jest jednym z najważniejszych programów kulturalnych w Europie.

5. - Koncertowym wykonaniem "Halki" Stanisława Moniuszki w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie rozpoczął się - ustanowiony przez Sejm i ogłoszony przez UNESCO - Rok Moniuszki. Stanisław Moniuszko - ojciec polskiej opery narodowej - został też patronem stołecznego Dworca Centralnego.

6. - Hollywoodzkie Stowarzyszenie Prasy Zagranicznej (HFPA) przyznało w Los Angeles po raz 76. Złote Globy łącznie w 25 kategoriach. W dziedzinie filmu rozdano 14 nagród, a telewizji - 11. "Bohemian Rhapsody", w reżyserii Bryana Singera nagrodzono za najlepszy obraz dramatyczny, natomiast "Green Book" Petera Farrelly'ego wyróżniono w kategorii film komediowy lub musical. Nagrodę dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. otrzymała "Roma" meksykańskiego reżyser Alfonso Cuarona.

24. - W siedzibie ONZ w Genewie otwarto wystawę "Paszporty do Życia" poświęconą tzw. Grupie Berneńskiej złożonej z polskich dyplomatów i żydowskich działaczy, którzy podczas II wojny światowej - wystawiając Żydom uzyskane nielegalnie paszporty krajów Ameryki Łacińskiej -uratowali ich z Holokaustu. Posiadacze tych dokumentów w większości uniknęli wywózek do niemieckich obozów zagłady i zostali skierowani do obozów dla internowanych w Niemczech i okupowanej Francji.

27. - W Oświęcimiu odbyły się obchody 74. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu Auschwitz , na które przybyło ponad 50 byłych więźniów Auschwitz i innych obozów. Obecni byli duchowni różnych religii, dyplomaci m.in. z Rosji i Izraela. Uczestniczący w uroczystości premier Mateusz Morawiecki podkreślił, że Zagłady nie dokonali "żadni naziści, tylko zrobiły ją Niemcy hitlerowskie".

30. - W Warszawie odbyła się premiera filmu dokumentalnego "Paszporty Paragwaju" w reż. Roberta Kaczmarka, opowiadającego o działalności polskich dyplomatów Aleksandra Ładosia i Konstantego Rokickiego, dzięki którym uratowano co najmniej kilkuset Żydów z Holokaustu.

Luty

3. - Krystyna Janda otrzymała specjalną nagrodę aktorską 35. Festiwalu Filmowym Sundance - największego amerykańskiego przeglądu kina niezależnego - za rolę w filmie "Słodki koniec dnia" ("Dolce Fine Giornata") w reżyserii Jacka Borcucha. Główną nagrodę w konkursie filmów amerykańskich otrzymał film "Clemency" w reżyserii Chinonye Chukwu. Laureatem konkursu międzynarodowego został "The Souvenir" w reżyserii Joanny Hogg i Tildy Swinton.

9. - Łukasz Żal otrzymał nagrodę ASC (Amerykańskie Stowarzyszenie Autorów Zdjęć Filmowych) za najlepsze zdjęcia do filmu "Zimna wojna". Jest pierwszym polskim operatorem filmowym uhonorowanym tym wyróżnieniem.

10. - Amerykańska The Recording Academy przyznała po raz 61. muzyczne nagrody Grammy 2019. Dwie statuetki - za "Nagranie roku" i "Piosenkę roku" - otrzymał raper i aktor Childish Gambino. Nagrodzono go za utwór "This is America". Uhonorowano też wokalistki Kacey Musgraves i Duę Lipę. W kategorii "Najlepszy album roku" nagrodzono piosenkarkę country i autorkę piosenek Kacey Musgraves za "Golden Hour". The Recording Academy przyznała łącznie ponad 80 nagród w kilkunastu kategoriach. Od muzyki pop, rocka, jazzu, country po alternatywną, rap, gospel, chrześcijańską, a także teatralną i filmową.

12. - Do Polski trafiło Archiwum Eissa, prezentujące działania polskich dyplomatów w Szwajcarii na rzecz ratowania Żydów podczas II wojny światowej. Żydów ratowano "z niezwykłą zaciętością" - ocenił prezydent Andrzej Duda, który zapoznał się z dokumentami. Dyplomaci należący do tzw. Grupy Berneńskiej (określanej także jako Grupa Ładosia), działając w okresie wojny w polskim poselstwie w Bernie w Szwajcarii, ratowali Żydów, wystawiając im fałszywe paszporty państw Ameryki Południowej.

17. - Zakończył się 69. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie. Jury pod przewodnictwem francuskiej aktorki Juliette Binoche przyznało nagrodę główną festiwalu, Złotego Niedźwiedzia, izraelskiemu filmowi "Synonimy" w reżyserii Nadava Lapida. Drugą nagrodę w konkursie głównym - Srebrnego Niedźwiedzia - Grand Prix Jury - przyznano francuskiemu obrazowi "Dzięki Bogu" w reżyserii François Ozona. Honorowego Złotego Niedźwiedzia za całokształt twórczości odebrała brytyjska aktorka Charlotte Rampling.

22. - Japoński film "Złodziejaszki" (Shoplifters) w reż. Hirokazu Koreedy został uhonorowany nagrodą Cezara jako najlepszy film zagraniczny przez francuską Akademię Sztuki i Techniki Filmowej. Wśród obrazów nominowanych do tej kategorii była "Zimna wojna". Cezary przyznano po raz 44-ty. Gościem honorowym gali wręczenia nagród w Paryżu była Robert Redford. 82-letni aktor otrzymał statuetkę Cezara za całokształt twórczości.

24. - Po raz 91 ogłoszono laureatów Oscarów - nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej. Najlepszym filmem okazał się "Green Book" w reżyserii Petera Farrelly'ego. Obraz został doceniony także za drugoplanową rolę męską Mahershali Aliego oraz najlepszy scenariusz oryginalny. Po trzy Oscary otrzymały również "Czarna Pantera" (reż. Ryan Coogler) - za najlepszą muzykę oryginalną, najlepszą scenografię i najlepsze kostiumy i "Roma" Alfonso Cuarona - za reżyserię, zdjęcia i najlepszy film nieanglojęzyczny. Cztery Oscary - za najlepszy dźwięk, najlepszy montaż, najlepszy montaż dźwięku oraz najlepszą pierwszoplanową rolę męską dla Ramiego Maleka dostał biograficzny film o Freddiem Mercurym "Bohemian Rhapsody" w reżyserii Bryana Singera.

28. - Podpisano umowę na budowę Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Budowa nowej siedziby MSN zakończy się w 2022 r. Prezydent stolicy Rafał Trzaskowski powiedział, że "MSN odzwierciedla ducha miasta, ducha różnorodności, otwartości na różne poglądy, a przede wszystkim otwartości na kulturę".

Marzec

1. - Po raz 9. odbyły się uroczyste obchody z udziałem najwyższych władz państwowych Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" - polskiego podziemia niepodległościowego, które po II wojnie światowej zbrojnie wystąpiło przeciwko sowietyzacji Polski.

8. - Rozpoczął się w Łodzi jubileuszowy XXV Międzynarodowy Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - jeden z najstarszych festiwali teatru zawodowego w Polsce.

10. - W Warszawie zainaugurowano 10. interdyscyplinarny festiwal wielkopostny Nowe Epifanie.

31. - Muzeum Powstania Warszawskiego wręczyło Nagrody im. Jana Rodowicza "Anody" - przyznawane dla "powstańców czasu pokoju" niosących pomoc innym. Laureatami zostali Mirosława Gruszczyk, siostra Michaela Rak i lekarz Paweł Grabowski.

Kwiecień

15. - Wybuchł pożar Katedry Notre-Dame, jednej z najbardziej znanych świątyń na świecie, symbolu Paryża i katolickiej Francji. Jej budowa trwała ponad 180 lat (1163 -1345). Spod jej murów w średniowieczu wyruszały wyprawy krzyżowe, w jej wnętrzu odbył się proces rehabilitacyjny Joanny d'Arc (1450-56), a w 1804 r. Napoleon Bonaparte koronował się na Cesarza Francuzów. W czasach Rewolucji Francuskiej (1789-99) uniknęła zburzenia - przemianowano ją wówczas na "Świątynię Rozumu". Po śmierci Charlesa de Gaulle'a tysiące Francuzów żegnało go w tej świątyni. Co roku blisko 12 mln turystów odwiedzało Katedrę, była najpopularniejszym zabytkiem Francji.

19. - Dźwiękiem syren, składaniem wieńców w miejscach pamięci oraz kadiszem – modlitwą za zmarłych uczczono w stolicy 76. rocznicę wybuchu Powstania w getcie warszawskim.

25. - Rozpoczęły się 28. Międzynarodowe Targi Książki w Abu Zabi (Zjednoczone Emiraty Arabskie), których gościem honorowym była Polska. Zaprezentowało się 21 wystawców z Polski, w tym m.in. Biblioteka Narodowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Instytut Adama Mickiewicza, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w Warszawie i Muzeum Narodowe w Warszawie.

27. ­- Inicjator i dyrektor Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, Jerzy Limon, odebrał w Stratfordzie przyznawaną od 1985 r. nagrodę Pragnell Shakespeare Award za popularyzowanie dzieł Szekspira na świecie i rozwijanie powszechnej wiedzy na temat jego twórczości. Wśród dotychczasowych laureatów Pragnell Shakespeare Award znaleźli się m.in. Peter Brook, Ian McKellen, Peter Hall, Judi Dench, prof. Stanley Wells oraz Kenneth Branagh. Nagrodę przyznano także Szekspirowskiej Bibliotece Folgera (The Folger Shakespeare Library).

Maj

11. - Na oficjalnym profilu Tomasza Sekielskiego na kanale YouTube odbyła się premiera filmu dokumentalnego pt. "Tylko nie mów nikomu", w którym przedstawione zostały przypadki wykorzystywania seksualnego małoletnich przez osoby duchowne. "Jestem głęboko poruszony tym, co zobaczyłem w filmie pana Tomasza Sekielskiego. Przepraszam za każdą ranę zadaną przez ludzi Kościoła" - napisał w oświadczeniu przesłanym PAP prymas Polski abp Wojciech Polak. "Niektóre sprawy ukazane w filmie były już znane, inne nieznane. Te znane trzeba raz jeszcze dokładnie przeanalizować, w przypadku nieznanych należy rozpocząć procesy tak, aby dobro pokrzywdzonych było chronione przede wszystkim i nade wszystko" - podkreślił w przesłanym PAP oświadczeniu przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki.

25. - Film "Parasite" w reż. Koreańczyka Bong Joon-Ho otrzymał Złotą Palmę 72. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes. Grand Prix uhonorowano "Atlantique" Francuzki Mati Diop, która jest pierwszą w historii czarnoskórą reżyserką nagrodzoną w konkursie głównym canneńskiego festiwalu. Nagrodę za najlepszą reżyserię otrzymali bracia Jean-Pierre i Luc Dardenne za "Young Ahmed" ("Młody Ahmed"). Za najlepszą rolę kobiecą uhonorowano Emily Beecham, a za męską - Antonio Banderasa.

26. - Zakończyły się 10. Warszawskie Targi Książki, największe międzynarodowe wydarzenie branży wydawniczej w Polsce.

27. - Medalami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata uhonorowano w stołecznych w Łazienkach Królewskich 23 osoby, które podczas okupacji niemieckiej ratowały Żydów. Odznaczeni zostali: Regina i Franciszek Blaszko, którzy w 1942 r. uratowali czteroletniego Benjamina Katza; Helena i Stanisław Borowscy oraz Maria i Jan Burbutowscy za ratowanie rodziny Izaaka i Miriam Gruszniewskich; Anna i Józef Budyńscy oraz Krystyna Bryk za pomoc i ukrywanie do czasu wkroczenia Armii Czerwonej żydowskich sióstr Manii Molly Bluhman i Betty Bluhman. Sprawiedliwymi zostali również Anna i Kazimierz Gałeccy oraz Józef Izdebski za uratowanie Stelli Zylberstein (dziś Kochawa Tsur) oraz jej matki Gitly; Danuta i Friedrich Heckermann (Niemiec o antyfaszystowskich poglądach) oraz Aniela Roland, którzy ocalili m.in. Maurycego Laibacha i jego syna Stefana Laibacha, Matylda i Antoni Maliszewscy oraz Maria Maliszewska za uratowanie Fanii Warman, Janina i Jakub Krajewscy za uratowanie Barbary Tyl (Sury Bursztyn), Szczepan Marian Stankiewicz za ocalenie Marii Kirszenbaum-Trześniewskiej; Zofia Wysmulska i Józef Wysmulski za uratowanie m.in. Nachuma i Stefy Goldberg.

28. - Przyznane po raz 18. nagrody "Kustosz Pamięci Narodowej" otrzymali Wanda Półtawska, Janusz Horoszkiewicz, Marek Strok, Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Wojskowymi we Lwowie, oraz - pośmiertnie - Ryszard Kaczorowski, ostatni prezydent RP na uchodźstwie.

28. - Słuchowisko "Wielka improwizacja" Wojciecha Tomczyka zrealizowane przez Program II Polskiego Radia w reżyserii Janusza Zaorskiego oraz spektakl "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego Teatru TVP w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego zdobyły nagrody Grand Prix 19. Festiwalu Dwa Teatry - Sopot 2019. Wielkimi Nagrodami Festiwalu "za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji Polskiej i Teatrze Polskiego Radia" zostali uhonorowani Halina Łabonarska i Jan Englert.

30. - Film "All on a Mardi Gras Day" w reżyserii Michała Pietrzyka zdobył główną nagrodę jury w kategorii krótkometrażowych dokumentów na Seattle International Film Festival (SIFF). W konkursie pokazano 400 filmów fabularnych, krótkometrażowych i dokumentalnych z ok. 80 krajów.

Czerwiec

10. - Zainaugurowano 29. Festiwal Mozartowski w Warszawie.

17. Zakończył się trwający trzy dni 56. Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu. Odbyło się sześć koncertów, wystąpiło ponad 100 artystów, wśród nich Maryla Rodowicz i Piotr Rubik.

27. - Dyskusją na temat motywu Polski jako Hamleta rozpoczął się w Londynie festiwal "Szekspir i Polska" zorganizowany przez teatr Shakespeare's Globe. W jego trakcie brytyjska publiczność poznała także twórczość Stanisława Wyspiańskiego i Jana Kochanowskiego.

30. - "Unia Lubelska to wielkie dzieło naszych przodków, będące świadectwem głębokiej mądrości politycznej, wizjonerskiego myślenia i obywatelskiej odpowiedzialności, a jednocześnie umiejętności budowania dobra wspólnego na drodze dialogu" - napisał prezydent Andrzej Duda w liście do uczestników odbywającej się w Lublinie uroczystej debaty zorganizowanej z okazji 450. rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej. W debacie zatytułowanej "Europejskie znaczenie dziedzictwa Unii Lubelskiej dla współczesnych narodów i państw" uczestniczyli przedstawiciele parlamentów Polski, Litwy, Łotwy, Czech, Estonii, Białorusi, Węgier, Mołdawii, a także ambasady Gruzji i Ukrainy.

Lipiec

6. - Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisano kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich, pochodzące z młodszej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu (funkcjonowały pomiędzy IV a II tysiącleciem p.n.e.). Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach odkrył w 1922 r. urodzony w Ostrowcu geolog prof. Jan Samsonowicz. Szybko uznano je za zabytek. Od 1994 r. stanowią pomnik historii, a od 1995 r. także rezerwat przyrodniczy.

31. - Zainaugurowano uroczyste obchody 75. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Uczestniczyli w nich przedstawiciele władz państwowych: prezydent Andrzej Duda, premier Mateusz Morawiecki, marszałek Sejmu Marek Kuchciński, minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz oraz minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas. Homilię podczas uroczystej mszy św. wygłosił biskup polowy Wojska Polskiego Józef Guzdek. Po Apelu Poległych odbył się koncert "Tak, tęsknię" z udziałem m.in. Katarzyny Groniec, Kayah, Tomasza Organka, Darii Zawiałow, Krzysztofa Zalewskiego i Adama Nowaka.

Sierpień

2. - Rozpoczął się 4. Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju - jeden z najstarszych na świecie festiwali pianistycznych.

16. - W Katowicach uczczono setną rocznicę wybuchu Pierwszego Powstania Śląskiego. W uroczystościach wzięli udział premier Mateusz Morawiecki i prezydent Andrzej Duda. Głównym punktem obchodów była wojskowa defilada "Wierni Polsce", która przeszła ulicami miasta.

26. - W Szkocji zakończył się trwający ponad 3 tygodnie 73. Międzynarodowy Festiwal Edynburski, podczas którego odbyło się 12 światowych i europejskich premier dramatycznych baletowych i operowych.

28. - Rozpoczął się 76. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji. Jury pod przewodnictwem argentyńskiej reżyser Lucrecii Martel przyznało nagrodę główną festiwalu, Złotego Lwa, amerykańskiemu filmowi "Joker" w reżyserii Todda Phillipsa. Drugą nagrodę w konkursie głównym, Grand Prix, przyznano francuskiemu obrazowi "Oficer i szpieg" w reżyserii Romana Polańskiego. Honorowego Złotego Lwa za całokształt twórczości otrzymali hiszpański reżyser Pedro Almodóvar i brytyjska aktorka Julie Andrews.

Wrzesień

1. - W obchodach 80 rocznicy wybuchu II wojny światowej odbywających się w Wieluniu, Warszawie i na Westerplatte wzięli udział m.in. wiceprezydent USA Mike Pence, prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier, kanclerz Niemiec Angela Merkel, premier Francji Édouard Philippe, a także przywódcy i przedstawiciele wielu europejskich państw.

16. - Jarosław Marek Rymkiewicz, Jan Ptaszyn Wróblewski i Wawrzyniec Kostrzewski zostali uhonorowani podczas gali w stołecznym Teatrze Polskim Nagrodami Mediów Publicznych przyznawanymi przez TVP, Polskie Radio i Polską Agencję Prasową. Nagrody Specjalne otrzymali Andrzej Dobosz i Krzysztof Talczewski. Wyróżnienia zostały wręczone po 11 latach przerwy.

21. - "Obywatel Jones" w reżyserii Agnieszki Holland otrzymał główną nagrodę, Złote Lwy, 44. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Srebrne Lwy przypadły filmowi "Ikar. Legenda Mietka Kosza" w reżyserii Macieja Pieprzycy.

Październik

6. - Nagrodę Literacką Nike za rok 2019 otrzymał Mariusz Szczygieł za to reportaży "Nie ma".

10. - Akademia Szwedzka ogłosiła laureatów literackiej Nagrody Nobla za rok 2018 i 2019 - uhonorowani zostali Olga Tokarczuk i Austriak Peter Handke.

14. - Laureatkami tegorocznej Nagrody Bookera - przyznawanego od pół wieku wyróżnienia literackiego - zostały Bernardine Evaristo za "Girl, Woman, Other" i Margaret Atwood za powieść "The Testaments".

27. - Zakończył się w Warszawie Festiwal Jazz Jamboree 2019 - wystąpili m.in. gitarzysta John McLaughlin oraz skrzypek Jean-Luc Ponty.

Listopad

4. - Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza otrzymał Marek A. Cichocki za publikację "Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii".

11. - Wśród osób odznaczonych przez prezydenta RP z okazji Święta Niepodległości znaleźli się m.in. ludzie kultury: historyk prof. Andrzej Komandorski z Gwiazdą Orderu odrodzenia Polski.

16. - Reżyser Quentin Tarantino, operator Robert Richardson oraz aktorzy Richard Gere i Edward Norton odebrali nagrody podczas gali zakończenia 27. Festiwalu EnergaCamerimage w Toruniu. Film "Joker" wygrał konkurs główny oraz otrzymał nagrodę publiczności.

Grudzień

2. - Wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński przyjął rezygnację prof. Jerzego Miziołka ze stanowiska dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie. Miziołek był dyrektorem MNW od 30 listopada 2018 roku.

7. - Zwycięzcą 32. Europejskich Nagród Filmowych - "europejskich Oscarów" - została "Faworyta" Jorgosa Lantimosa - uznana za najlepszy film roku. Za najlepszą aktorkę uznano Olivię Colman ("Faworyta"), a za najlepszego aktora - Antonio Banderasa ("Ból i blask"). Paweł Pawlikowski otrzymał nagrodę publiczności za "Zimną wojnę".

15. - Premiera "Halki" w wiedeńskim Theater an der Wien w reżyserii Mariusza Trelińskiego była pierwszą zagraniczną inscenizacją opery Stanisława Moniuszki.

19. - Otwarte zostało po remoncie Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Będzie w nim eksponowana – tak jak przed laty - "Dama z gronostajem" Leonarda Da Vinci wraz z bezcenną kolekcją pamiątek narodowych i dzieł sztuki. Kolekcja Czartoryskich została zakupiona przez państwo w grudniu 2016 r. za 100 mln euro. (PAP)

pat/ wj/