Uroczyste przekazanie blisko 30 cennych dokumentów wykradzionych z rosyjskich archiwów i odzyskanych przez amerykańskie służby odbyło się w czwartek w rezydencji ambasadora USA w Moskwie. Są wśród nich np. dokumenty z podpisami cara Piotra I i Józefa Stalina.
"Zwrot skradzionych dóbr kultury jest odzwierciedleniem faktu, że mimo trudności w innych obszarach naszych relacji Rosja i USA kontynuują współpracę w sferze ochrony prawa i walki z przestępczością" - podkreślił ambasador USA w Moskwie John Tefft.
Zwrócenie Rosji cennych dokumentów do efekt kilkuletniej pracy śledczych z ministerstwa bezpieczeństwa narodowego USA.
Dokumentów jest łącznie 28 i pochodzą z różnych wieków - od XVIII do XX. Można je podzielić na kilka grup. Są to np. rozporządzenia dworu z lat 1703-1894, w tym osobiste ukazy carów, a także decyzje dotyczące nadania orderów z okresu od końca XVIII wieku do 1917 roku.
Oryginał ukazu Piotra I z 3 kwietnia 1715 roku, dotyczący wypłat pensji dla cudzoziemskich oficerów na służbie Rosji, amerykańscy śledczy znaleźli w prywatnej galerii w stanie New Hampshire. Najpierw Amerykanie skontaktowali się z archiwum w Rosji, które zapewniło, że dekret jest na miejscu. I dopiero po przeprowadzeniu ekspertyzy okazało się, że w archiwum znajduje się nie oryginał, a falsyfikat.
Wśród zwróconych dokumentów jest także oryginał rozkazu ludowego komisarza obrony ZSRR z 14 marca 1944 roku, na którym widnieje podpis Stalina. Dokument ten znajdował się w zbiorze szczególnie cennych dokumentów w Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowym.
Kolejną grupą dóbr kultury odzyskanych w czwartek przez Rosję są rysunki radzieckiego architekta, grafika i malarza Jakowa Czernichowa, będące cennymi dziełami sztuki. Również one zostały w archiwum zastąpione kopiami przez jedną z pracownic. Amerykanie zaczęli poszukiwać rysunków Czernichowa po tym, kiedy skontaktował się z nimi wnuk artysty, który dowiedział się o nielegalnym wywiezieniu tych prac do USA. Operacja w celu odnalezienia i przejęcia rysunków trwała ponad sześć lat.
Część dokumentów, które wróciły w czwartek do rosyjskich zbiorów, została wykradziona przez tzw. grupę Władimira Fajnberga. Ten utalentowany kolekcjoner, jak wynika z jego historii opisanej przez "Rossijską Gazietę", w latach 80. związał się ze światem kryminalnym. Za kradzieże skazano go na sześć lat więzienia, ale wyszedł na wolność po trzech i w latach 90. zajął się handlem antykami. W 1994 roku szajka Fajnberga ukradła z Rosyjskiego Państwowego Archiwum Historycznego i wywiozła za granicę ponad 700 odręcznych podpisów rosyjskich carów. Wartość rynkową tych autografów ocenia się na około 24 mln dolarów.
Fajnberg został zatrzymany, ale nie aresztowany i zdołał uciec za granicę. Według "RG" pod zmienionym nazwiskiem mieszka w Izraelu. W 2006 roku tamtejsze władze odmówiły jego ekstradycji do Rosji.
Wiele dokumentów, które padły łupem przestępców, znalazło się w USA. Od 2007 roku Amerykanie przekazali stronie rosyjskiej ponad 150 skradzionych dokumentów, poprzednio w 2013 roku.
Rzecznik ambasady USA w Moskwie William Stevens powiedział dziennikowi "Kommiersant", że takie gesty są dowodem współpracy w kwestiach praktycznych, mimo konfrontacji politycznej. "Oficjalni przedstawiciele Rosji często oburzają się na eksterytorialne stosowanie prawa Stanów Zjednoczonych. Ale w tym wypadku chodzi o zastosowanie w praktyce w USA przepisów rosyjskich. Władze Rosji dostarczają nam informację o tym, że dobra kultury zostały nielegalnie wywiezione z ich kraju do naszego, a my pomagamy im odzyskać skradzione dobra" - powiedział Stevens.
Nielegalny rynek handlu antykami, w tym dokumentami i rękopisami, to osobny świat, przez który przechodzą wielkie pieniądze porównywalne z handlem bronią czy narkotykami - napisała przed czwartkową uroczystością "Rossijskaja Gazieta". Jak zauważył dziennik, złodzieje cennych obiektów z archiwów i muzeów będą istnieć tak długo, jak istnieją ludzie gotowi płacić miliony za te przedmioty, bez względu na ich pochodzenie.
Z Moskwy Anna Wróbel (PAP)
awl/ klm/ ap/
