Stalagi w II Okręgu Wojskowym – wystawa w Muzeum w Stargardzie

„Stalagi w II Okręgu Wojskowym. Obozy jenieckie dla szeregowych i podoficerów w II Okręgu Wojskowym Wehrmachtu w latach 1939-45” to tytuł wystawy prezentowanej w Muzeum w Stargardzie. Autorami są dwaj pracownicy stargardzkiego Muzeum, Andrzej Bierca i Piotr Tarnawski.

W niemieckim systemie jenieckim funkcjonowało kilka rodzajów miejsc internowania. Różniły się one charakterem, kategoriami przetrzymywanych w nich jeńców, podległością oraz rolą, jaką odgrywały w systemie. Stalagi (Mannschaftsstammlager) były stałymi obozami przeznaczonymi dla żołnierzy szeregowych i podoficerów. II Okręg Wojskowy Wehrmachtu obejmował swoim zasięgiem w przybliżeniu dzisiejsze województwo zachodniopomorskie i Land Mecklenburg-Vorpommern (Meklemburgia – Pomorze Przednie – pol.).

Już w pierwszych dniach września 1939 r. na jego teren zaczęły napływać transporty jeńców polskich oraz cywilów. Początkowo wszystkich żołnierzy bez względu na stopień wojskowy, a także cywilów, umieszczono w dulagach, czyli obozach przejściowych. Na terenie II Okręgu istniały dwa takie obozy: Dulag E Gross Born (dziś Borne Sulinowo) i Dulag L Stargard i. Pom. Oficerów przeniesiono dopiero pod koniec 1939 r. do oflagów, czyli obozów przeznaczonych wyłącznie dla jeńców oficerów.

Na terenie stargardzkiego dulagu w październiku 1939 r. utworzono Stalag II D. Zlokalizowany był pomiędzy dzisiejszymi ulicami al. Żołnierza i Szczecińską. Część baraków, które były budowane przez polskich jeńców stoi do dziś na terenie Zakładu Karnego. Baraki –budowane od stycznia 1940 r.- były dwojakiego typu: najpierw powstały baraki drewniane składane, następnie zaczęto budować murowane. Każdy przeznaczony był dla 250-300 jeńców.

Zanim jednak powstały baraki to część zimy jeńcy polscy musieli przetrwać w dużych namiotach, pod którymi spali na rozścielonej na ziemi słomie. Poszczególne części obozu oddzielone były od siebie ogrodzeniami z drutu kolczastego a przy bramach prowadzących do nich stały wartownie.

Początkowo zmarłych jeńców stalagu chowano na cmentarzu Russenfriedhof pochodzącym z I wojny światowej. Dziś jest to Cmentarz Międzynarodowy przy ul. Reymonta, pochowani są na nim jeńcy różnych narodowości z okresu I i II wojny światowej. Niedługo po rozpoczęciu II wojny światowej powstał w Stargardzie jeden z największych szpitali dla jeńców wojennych w II Okręgu. Znajdował się w budynkach przy dzisiejszej ulicy Limanowskiego, w których obecnie mieści się siedziba Szkoły Podstawowej nr 3 i Gimnazjum nr 2. Transport jeńców do Stalagu II D odbywał się najczęściej pociągami. Potem z Dworca Kolejowego w Stargardzie, ulicami miasta jeńcy maszerowali do obozu.

Wg stanu z dnia 12 XII 1939 r. zarejestrowanych było w obozie blisko 12 568 jeńców polskich, z czego 10 999 zatrudnionych było w pracy poza obozem. Ich liczba zdecydowanie maleje w 1940 r. Spowodowane to było dobrowolnym lub przymusowym przechodzeniem ze statusu jeńca wojennego na status robotnika cywilnego. Dla tych, którzy najbardziej opierali się tej akcji władz obozowych, utworzono kompanię karną (praca na budowie autostrady w okolicach Chociwla).

Oprócz jeńców polskich w obozie przebywali również jeńcy francuscy, belgijscy, holenderscy, brytyjscy, serbscy, radzieccy, włoscy i amerykańscy. Jeńcy ci również byli przydzielani do drużyn roboczych. Szacuje się, że dla samych jeńców francuskich, których obok Sowietów było najwięcej w obozie, zostało utworzonych od 1000 do 2000 komand pracy. Najczęściej jeńcy byli zatrudniani w rolnictwie, ale również i w przemyśle. Na terenie stalagu przebywało średnio około 3000 jeńców, pozostali zaś znajdowali się w komandach pracy.

Ewakuacja obozu rozpoczęła się na początku lutego 1945 r. Przebywający w nim jeńcy zostali ewakuowani za Odrę. (PAP)