Plebiscyt na Śląsku w 1921 r. - sporządzanie list głosujących i kart do głosowania. Fot. NAC
We wtorek w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach zostanie odsłonięta tablica upamiętniająca 95. rocznicę powrotu Górnego Śląska do Polski. To inicjatywa wojewody śląskiego i prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - podały służby prasowe wojewody.
Część Górnego Śląska, która wróciła do Polski w wyniku plebiscytu i III powstania śląskiego z 1921 r., faktycznie została przejęta przez Rzeczpospolitą dopiero rok później, w czerwcu 1922 r. 20 czerwca w Katowicach odbyła się główna uroczystość objęcia Górnego Śląska przez administrację polską. Wydarzenie to wieńczyło kilkuletni okres zmagań dyplomatycznych i militarnych o sporny region, w których stronami była odrodzona Polska i pokonane w I wojnie światowej Niemcy.
„Śląski Urząd Wojewódzki jest pomnikiem historii wpisanym na listę zabytków. Ponadto właśnie ten gmach ma swoje symboliczne znaczenie, jeśli chodzi o wydarzenia z 1922 r., bowiem wówczas podjęto decyzję o jego budowie. Dlatego Urząd jest doskonałym miejscem, by oddać hołd tym wszystkim, którzy przyczynili się do tego, iż część Górnego Śląska powróciła do Macierzy” - wskazał wojewoda śląski Jarosław Wieczorek.
Data odsłonięcia tablicy także nie jest przypadkowa: 20 czerwca mija 95 lat kiedy Wojsko Polskie wkroczyło na Górny Śląsk. „Poprzez odsłonięcie tablicy chcemy oddać cześć wszystkim tym, którzy przyczynili się do powrotu części Górnego Śląska do Polski: powstańcom śląskim, śląskim rodzinom, w których pielęgnowano polskość i każdemu, kto wówczas zachował w swym sercu umiłowanie polskości” - zaznaczył zastępca dyrektora wydziału ds. spraw obywatelskich w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim Andrzej Krzystyniak.
Oprócz odsłonięcia pamiątkowej tablicy podczas wtorkowej uroczystości planowany jest koncert utworów patriotycznych w wykonaniu Orkiestry Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach i złożenie wieńców pod pomnikiem Wojciecha Korfantego na pl. Sejmu Śląskiego. Będzie można również zwiedzić gmach Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz zobaczyć pokaz rekonstrukcji historycznej. Wydarzeniu towarzyszyć będą wystawy o historii Kopca Wyzwolenia w Piekarach Śląskich i zdjęć historycznych z okresu powstań śląskich. Uroczystości są otwarte dla wszystkich mieszkańców.
Jak mówił dyrektor katowickiego oddziału IPN Andrzej Sznajder, choć odzyskanie niepodległości jest powszechnie kojarzone przede wszystkim z 11 listopada 1918 r., to jednak formowanie się państwa polskiego było o wiele bardziej skomplikowane i nie może być sprowadzane do tej jednej daty. „Ważne jest przypominanie tej perspektywy regionalnej, w tym przypadku perspektywy Górnego Śląska” - podkreślił dyrektor.
Sznajder przypomniał, że w przyszłym roku w całym kraju będzie świętowana setna rocznica odzyskania niepodległości. „Te dwa wydarzenia, i historyczne i rocznicowe, stanowią oczywistą całość, chociaż obchodzimy je w odwróconej kolejności” - wskazał.
W latach 1919-21 ważyła się sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający na Śląsku polski ruch narodowy zwalczany przez niemiecką administrację. Konsekwencją walk o polskie wpływy narodowe były m.in. trzy powstania śląskie - z lat 1919, 1920 i 1921.
Zorganizowany w celu wyznaczenia nowych granic plebiscyt na Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. W głosowaniu mogły wziąć udział także osoby, które wcześniej wyemigrowały z tych terenów. W związku ze ściągnięciem z Niemiec blisko 200 tys. emigrantów, głosujący za przynależnością do Polski znaleźli się w mniejszości - stanowili 40,3 proc. Komisja Plebiscytowa przyznała prawie cały obszar Niemcom.
Jednak po ostatnim powstaniu śląskim zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale. Z obszaru plebiscytowego przyłączono 29 proc. ziem i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna.
15 czerwca 1922 r. Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć przyznane terytoria. Przejmowanie dokonywało się w kilku etapach. W Katowicach 17 czerwca 1922 r. rozwiązano najpierw miejscową policję, której miejsce zajęli polscy funkcjonariusze. 19 czerwca na katowickim rynku odbyła się parada wchodzących w skład wojsk alianckich oddziałów francuskich i ich wymarsz z Katowic. Dzień wcześniej podpisano akt polsko-francuskiego przejęcia powiatu katowickiego, a straż na posterunkach granicznych przejęli śląscy powstańcy.
Uroczystość powitania Wojska Polskiego odbyła się 20 czerwca. Oddziały polskiej kawalerii pod wodzą gen. Stanisława Szeptyckiego przedefilowały na katowicki rynek, gdzie odprawiono uroczystą mszę. 16 lipca 1922 r. odbyła się w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska.
Późniejsza, sierpniowa wizyta na Górnym Śląsku naczelnika państwa marszałka Józefa Piłsudskiego rozpoczęła kolejny okres państwowości polskiej na części Górnego Śląska. We wrześniu odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego, którego funkcjonowanie w ramach autonomii gwarantowała ustawa konstytucyjna. Autonomiczne województwo śląskie z Sejmem Śląskim i Skarbem Śląskim stanowiło nieodłączną część Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że w okresie przejściowym - do 1937 r., obowiązywały tam prawa gwarantowane ludności polskiej i niemieckiej na całym Górnym Śląsku przez polsko-niemiecką konwencję genewską z 15 maja 1922 r. (PAP)
kon/ agz/
