Skarbiec Banku Polskiego przy ulicy Bielańskiej 10 w Warszawie. 1935 r. Fot. NAC
W Archiwum Akt Nowych zostały zaprezentowane dokumenty dotyczące ewakuacji polskiego złota w 1939 r. "To Adam Koc wystąpił z inicjatywą zabezpieczenia depozytu Banku Polskiego na dalszy okres wojny" - przypomniał w poniedziałek dyrektor AAN dr Tadeusz Krawczak.
4 września 1939 r. z Warszawy wyruszył transport, którym ewakuowano złote sztaby i monety stanowiące kruszcowe rezerwy Banku Polskiego. Tropiony przez Niemców konwój po dziesięciu dniach opuścił obszar RP. Według ówczesnego członka Zarządu Banku Polskiego Zygmunta Karpińskiego 1 września 1939 r. zasoby polskiego złota obejmowały 95 ton kruszcu i warte były 463,6 mln złotych.
Podczas poniedziałkowego pokazu w Archiwum Akt Nowych zaprezentowano, jak mówił Krawczak, "podstawowe dokumenty na temat formalnego upoważnienia - z podpisem premiera Kwiatkowskiego - które dawały formalny mandat płk. Adamowi Kocowi na dalsze działanie w celu zabezpieczenia polskiego złota, zarówno przed rządem Rumunii jak i dalej na Zachodzie". Jak podkreślił Krawczak, poniedziałkowa prezentacja miała na celu przede wszystkim przypomnienie postaci Adama Koca, który wystąpił z inicjatywą zabezpieczenia depozytu Banku Polskiego na okres wojny.
Dyrektor WBH: Część wywiezionego złota po wojnie wróciło do komunistów. Poprzez 3 zawerbowanych do współpracy wysokich rangą oficerów z gen. Tatarem na czele, część tego majątku w 1947 r. została wykradziona przez komunistów i przewieziona do Warszawy. Reszta została utracona w l. 1939-40, a później, kiedy nie powstała Polska niepodległa w 1945 r., ci którzy to złoto otrzymali w depozyt - jak Amerykanie, Francuzi czy Anglicy - mówili, że go nie zwrócą, bo nie chcieli dawać komunistom.
Dyrektor Wojskowego Biura Historycznego Sławomir Cenckiewicz zaznaczył, że w prezentowanych dokumentach znajduje się m.in. korespondencja Ignacego Matuszewskiego, wysyłana z terytorium Rumunii i Turcji, której sam wcześniej nie znał. "Wśród tych dokumentów są informacje o tym, jak trudne są np. negocjacje z Anglikami, żeby podstawili statek, na który załadują w porcie w Rumunii całość polskiego złota i później bezpiecznie go przez wody tureckie dostarczą na kolejny przystanek" - mówił Cenckiewicz.
Cenckiewicz przypomniał, że część wywiezionego złota po wojnie "wróciło do komunistów". "Poprzez trzech zawerbowanych do współpracy wysokich rangą oficerów z gen. Tatarem na czele, część tego majątku w 1947 r. została wykradziona przez komunistów i przewieziona do Warszawy (...) Reszta majątku została utracona w latach 1939-40, a później, kiedy nie powstała Polska niepodległa w 1945 r., ci którzy to złoto otrzymali w depozyt - jak Amerykanie, Francuzi czy Anglicy - mówili, że go nie zwrócą, bo nie chcieli dawać komunistom" - tłumaczył Cenckiewicz.
Jak poinformował, powstaje film o wywozie polskiego złota, którego reżyserem jest Andrzej Czarnecki.
Wojenna odyseja złota Banku Polskiego
Dyrektor WBH, odnosząc się do możliwości zwrotu majątku, który wciąż znajduje się poza granicami kraju, przypomniał o istnieniu raportu z 1990 r., który powstał na zlecenie Lecha Kaczyńskiego, ówczesnego prezesa Najwyższej Izby Kontroli. "Państwo polskie dokonało wtedy pewnego bilansu tych aktywów - gdzie one są, co zostało przejęte przez komunistów, gdzie może być część tego polskiego złota przechowywana, ale nic z tego nie wyszło. Nikt nie podjął działań zmierzających do tego żeby to odzyskać" - powiedział Cenckiewicz.
Magdalena Ogórek, która zajmuje się sprawą rewindykacji polskich dóbr kultury przypomniała, że kilkadziesiąt lat po wojnie "jesteśmy w stanie nazwać, określić ponad 63 tys. obiektów zrabowanych z Polski, wywiezionych, których ciągle poszukujemy. Historycy sztuki szacują, że mówimy o ponad półmilionowym zbiorze strat" - oceniła.
Ogórek podkreśliła, że w kwestii reparacji nie można zapomnieć o Austrii. "To szalenie istotny temat i bardzo często pomijany. (...) Nie dajmy sobie wmawiać, że Austria była ofiarą II Wojny Światowej" - zaapelowała.
W AAN zachowały się m.in. sprawozdania, protokoły i instrukcje z lat 1939-50. Archiwalia w zeszłym roku zostały wzbogacone o spuściznę płk. Adam Koca, która została przekazana przez Marię Kędzierską, córkę pułk. Leona Wacława Koca, brata Adama Koca. Całość uzupełniona jest o materiały dźwiękowe z wywiadami udzielonymi w latach 60-tych przez płk. Koca w Radio Wolna Europa oraz 108 fotografii z lat 1916-1987, obrazujących jego życie prywatne i zawodowe. W spuściźnie zachowały się także opracowania dotyczące utworzenia komisji do zbadania sprawy przewozu złota, życiorysy, materiały biograficzne, notatki i korespondencja prywatna.
4 września 1939 r. z Warszawy wyruszył transport, którym ewakuowano złote sztaby i monety stanowiące kruszcowe rezerwy Banku Polskiego. Tropiony przez Niemców konwój po dziesięciu dniach opuścił obszar RP. Według ówczesnego członka Zarządu Banku Polskiego Zygmunta Karpińskiego 1 września 1939 r. zasoby polskiego złota obejmowały 95 ton kruszcu i warte były 463,6 mln złotych. Około 20 ton (100 mln zł) zdeponowano za granicą: we Francji, Wielkiej Brytanii, USA i Szwajcarii. W Warszawie znajdowało się 38 ton (193 mln zł). Pozostałe 37 ton (170 mln zł) przewieziono w czerwcu i lipcu 1939 r. do oddziałów Banku Polskiego w Brześciu, Lublinie, Siedlcach i Zamościu.
Marek Sławiński (PAP)
masl/ aszw/
