U zbiegu ulic Spichrzowej i Zaułek w Gorzowie Wlkp. została w środę odsłonięta pamiątkowa tablica mająca uczcić pamięć społeczności żydowskiej oraz istnienie w tym mieście synagogi wzniesionej w 1854 r. i spalonej podczas „nocy kryształowej” w 1938 r.
„Odsłaniamy dzisiaj tablicę, która ma na celu uczcić pamięć o społeczności żydowskiej, która żyła w naszym mieście, w Gorzowie, w przedwojennym Landsbergu. Społeczności aktywnej, prężnie działającej, której działania nie pozostały bez znaczenia dla losów tej ziemi i naszej historii. Historia Gorzowa to ścieranie się wpływów wielu narodów, kultur i tradycji. Do dla nas niezwykle cenne” – powiedział prezydent Gorzowa Wlkp. Jacek Wójcicki.
Zdaniem dyrektor Fundacji Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie Moniki Krawczyk „miejsca związane z historią żydowską w całej Polsce stają się ważnym elementem szlaków turystycznych, miejsc, które cieszą się zainteresowaniem". "Poświęcamy tę tablicę pamięci Żydów landsberskich, ale pamiętajmy o tym, że to od nas gorzowian, Polaków, warszawiaków czy poznaniaków, zależy to, jak będziemy rozwijać przyszłość naszych okolic” – powiedziała Krawczyk.
Tablica to efekt ugody między Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP z miastem. Na jej mocy Związek zrzekł się roszczeń wobec nieruchomości, na których przed II wojną światową znajdowały się synagoga i budynek domu gminnego, w zamian za umieszczenia na koszt samorządu tablicy upamiętniającej żydowskich mieszkańców Landsberga (niemiecka nazwa Gorzowa – PAP).
Na kamiennej tablicy znajduje się inskrypcja: „Pamięci żydowskich mieszkańców Landsberga. Żydzi mieszkali w Landsbergu od XIV w. przyczyniając się do rozwoju miasta. W Landsbergu znajdowała się synagoga oraz dom gminny tzw. kahał. Synagoga wybudowana w 1854 r. została spalona podczas tzw. nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 r. przez niemieckie nazistowskie bojówki. Po 1942 r. ostatni landsberscy Żydzi zostali deportowani przez Niemców do gett i obozów zagłady. Przeżyli tylko nieliczni".
Jest tam również tekst w języku hebrajskim, który w pełnej wersji oznacza dosłownie: „Niech ich dusze będą związane w węzeł życia” - co jest tradycyjną inskrypcją nagrobną spotykaną na cmentarzach żydowskich.
Portal sztetl.org.pl informuje, że Żydzi pojawili się na terenie Gorzowa w drugiej poł. XIV wieku. Nie zachowały się jednak wzmianki o istnieniu w tym czasie domu modlitwy. Pierwsza informacja o synagodze pochodzi dopiero z 1557 r.
Po wygnaniu wszystkich Żydów z obszaru Brandenburgii, pod koniec XVII w. Żydzi ponownie zaczęli się osiedlać w Gorzowie. W 1695 r. uformowała się wspólnota licząca ok. 20 rodzin. Ok. 1755 r. gmina wybudowała synagogę, która służyła przez sto lat. W listopadzie 1851 r. rozebrano starą synagogę i rozpoczęto przygotowania do budowy nowej. W 1854 r. uroczyście poświęcono nową synagogę. Podczas tzw. nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 r. została ona spalona przez nazistowskie bojówki. Obecnie na jej miejscu stoi budynek wielorodzinny.
W 2014 r. na rogu ulic Spichrzowej i Łazienki Towarzystwo Miłośników Gorzowa ustawiło kamień pamiątkowy z Gwiazdą Dawida i napisem po polsku i hebrajsku: „Synagoga 1854–1938”. Odsłonięta w środę tablica znajduje się kilkadziesiąt metrów od tego miejsca. (PAP)
autor: Marcin Rynkiewicz
mmd/ agz/
