W Polsce na cmentarzach i w leśnych mogiłach pochowanych jest ponad 7,6 tys. powstańców styczniowych - podała PAP Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Historycy podkreślają, że opieka nad grobami powstańców zaczęła się już w trakcie insurekcji z lat 1863-1864.
Nad ewidencją mogił i cmentarzy z okresu Powstania Styczniowego ROPWiM pracuje od 2001 r. Jej specjaliści z Wydziału Krajowego ustalili, że pod koniec 2011 r. na terenie dzisiejszej Polski znajdowało się ok. 540 obiektów, m.in. kilkanaście cmentarzy oraz setki mogił zbiorowych i pojedynczych, związanych z tym najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym Polaków przeciwko carskiej Rosji. Dane te nie uwzględniają grobów m.in. na Litwie i w Rosji, gdzie w latach 1863-1864 również toczyły się walki o niepodległość Polski.
"W związku ze 150. rocznicą wybuchu powstania styczniowego, jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, przygotowaliśmy pierwszy i wstępny wykaz miejsc pamięci związanych z powstaniem styczniowym. Poza informacjami o mogiłach dotyczy on także pomników i tablic pamiątkowych poświęconych powstańcom z lat 1863-1864" - powiedział PAP sekretarz Rady Andrzej Krzysztof Kunert.
"W związku ze 150. rocznicą wybuchu powstania styczniowego, jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, przygotowaliśmy pierwszy i wstępny wykaz miejsc pamięci związanych z powstaniem styczniowym. Poza informacjami o mogiłach dotyczy on także pomników i tablic pamiątkowych poświęconych powstańcom z lat 1863-1864" - powiedział PAP sekretarz Rady Andrzej Krzysztof Kunert.
Większość mogił (ponad 90 proc.) znajduje się na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego. Najwięcej "miatieżników", bo tak władze carskie jako "buntowników" określały polskich powstańców, pochowano m.in. na Mazowszu i Lubelszczyźnie, gdzie dochodziło do najbardziej intensywnych walk partyzanckich z wojskiem imperium rosyjskiego.
Rada podaje, że najwięcej mogił powstańców jest w sześciu województwach: mazowieckim - 127 i lubelskim - 98; następnie w łódzkim - 86, świętokrzyskim - 60 oraz podlaskim - 42 i wielkopolskim - 32. Wiele z nich znajduje się na dużych cmentarzach rzymskokatolickich, m.in. na warszawskich Powązkach, gdzie w honorowym miejscu kwatery powstańców styczniowych znajduje się grób gen. Edmunda Taczanowskiego. Przeważająca większość mogił znajduje się jednak na niewielkich cmentarzach wiejskich; często także w lasach lub przy drogach.
"Liczba zachowanych miejsc pochówków z tego okresu jest znaczna mimo upływu blisko 150 lat od ówczesnych wydarzeń oraz kataklizmów pierwszej i drugiej wojny światowej, które przetoczyły się przez ziemie polskie w XX w." - ocenił historyk Roman Wojno z Wydziału Krajowego ROPWiM, który wspólnie z innymi badaczami sporządził ewidencję. Według ich ustaleń z końca 2011 r., w Polsce pochowanych jest 7608 poległych powstańców styczniowych, z których 935 zidentyfikowano z nazwiska. Ogólna liczba polskich ofiar, według różnych szacunków historyków, wynosi od 25 do 40 tys.
"W grobach zachowanych do dzisiaj na obecnym terenie Polski może być pochowanych nawet do 10 tys. poległych powstańców" - stwierdził historyk i dodał, że dzieje zachowania i opieki nad mogiłami polskich bojowników o wolność zaczęły się jeszcze w trakcie powstania. "Powstańców poległych w poszczególnych bitwach i potyczkach grzebano zwykle w polu walki, w jednej lub kilku zbiorowych mogiłach" - zaznaczył Wojno.
Łącznie w latach 1863-1864 na ziemiach Królestwa Polskiego (Kongresowego) znajdujących się na obecnym terytorium Polski, ale również na Litwie i Rusi, stoczono ponad 1200 bitew i potyczek. "Liczby poległych w poszczególnych starciach są bardzo zróżnicowane: od kilku, kilkunastu do ponad stu. Gdy sytuacja na to pozwalała i gdy oddział powstańczy nie musiał się wycofywać, pogrzebem zajmowali się współtowarzysze broni" - zaznaczył Wojno. Na przykład 14 poległych w zwycięskiej bitwie pod Żyrzynem 8 sierpnia 1863 r. w Lubelskiem powstańcze oddziały gen. Michała Heidenreicha "Kruka" pochowały na cmentarzu w pobliskim Baranowie.
Historyk przypomniał też, że 22 lipca 1863 r. Wydział Wojny Rządu Narodowego rozkazem dziennym nr 10 polecał wszystkim dowódcom "aby poległych grzebano". Jednak gdy powstańcy musieli opuścić pole walki pochówkami często zajmowała się okoliczna ludność. Natomiast z urzędu i na polecenie władz rosyjskich pogrzebami powstańców zajmowali się wójtowie. Dodatkowo musieli oni składać obowiązkowe raporty Rosjanom o liczbie znalezionych na swoim terenie ciał "miatieżników".
Pełna lista cmentarzy i mogił powstańców styczniowych, która, jak informuje ROPWiM, jest stale aktualizowana i uzupełniana opisami historycznymi i dokumentacją fotograficzną, ma ukazać się w druku w sierpniu 2014 r. w związku ze 150. rocznicą śmierci Romualda Traugutta, jednego z przywódców powstania styczniowego. (PAP)
nno/ mjs/ ls/
