Spotkanie poświęcone przechowywanym w archiwach dokumentom związanym z operacją polską NKWD odbyło się we wtorek w siedzibie Stowarzyszenia Memoriał w Moskwie. Historyk Siergiej Prudowski mówił o wynikach analizy dokumentów z archiwum w obwodzie omskim
Odwołując się do dokumentów przechowywanych w archiwum Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) w obwodzie omskim na Syberii, Prudowski mówił o sposobie tworzenia list osób aresztowanych, protokołach tzw. dwójek (szefa NKWD i prokuratora) oraz tzw. albumów. "Albumy" zawierały zestaw informacji o każdym aresztowanym - dane osobowe, przestępstwo, które mu zarzucano, oraz wyrok.
Historyk zaprezentował zestawienia danych liczbowych zawartych w protokołach Komisji NKWD i Prokuratora ZSRR. Ten pozasądowy organ zatwierdzał wykazy osób, na których miał być wykonany wyrok śmierci.
Jak powiedział PAP historyk Memoriału Nikita Pietrow, praca wykonana przez Prudowskiego jest ważna ze względu na to, iż pokazał on dane statystyczne zawarte w protokołach, czyli wskaźniki liczbowe o egzekucjach. Z analizy źródła, jakim są protokoły, wynika m.in. to, iż w obwodzie omskim liczba ofiar była nieco wyższa niż wynika z istniejącej bazy danych sporządzonej przez Memoriał.
"Porównaliśmy te dane, które otrzymał Siergiej Prudowski, z tymi, które zostały opublikowane (...) i zdajemy sobie sprawę, że te ogólne dane, które publikuje Memoriał, a które oparte są na tzw. księgach pamięci (wykazach represjonowanych - PAP) - nie są pełne. Trzeba jeszcze wiele pracy, by zapełnić braki - nazwiska i liczbę ofiar" - powiedział PAP Pietrow.
Podczas dyskusji przypomniano, iż operacja polska NKWD z lat 1937-38 dotknęła faktycznie co czwartego obywatela ZSRR narodowości polskiej. Przedstawiciele Memoriału podkreślili także na początku spotkania, że zbiega się ono z rocznicą 17 września 1939 roku, choć tematycznie nie dotyczy tych wydarzeń.
Za początek operacji polskiej uważa się rozkaz szefa NKWD Nikołaja Jeżowa z 11 sierpnia 1937 r., noszący numer 00485. Rozkaz wskazywał, że aresztowaniu podlegają m.in. członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej, pozostający w ZSRR żołnierze wzięci do niewoli podczas wojny polsko–bolszewickiej, mieszkańcy dawnego terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy znaleźli się w granicach ZSRR w wyniku ustaleń traktatu ryskiego, byli działacze PPS, duchowni, nauczyciele, urzędnicy, ale także zamożniejsi chłopi. W rozkazie polecono, by wszyscy aresztowani zostali podzieleni na dwie kategorie: pierwszą podlegającą rozstrzelaniu, drugą - osadzeniu w więzieniach i łagrach z wyrokami od 5 do 10 lat. W ramach operacji polskiej aresztowano prawie 140 tys. osób, w tym 111 091 osób skazano na karę śmierci.
Z Moskwy Anna Wróbel (PAP)
awl/ mc/
