W sierpniu w Łodzi obchody 73. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto

Jak przypomina Justyna Tomaszewska z Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, w tym roku przypada również 75. rocznica Wielkiej Szpery - akcji jaką Niemcy przeprowadzili we wrześniu 1942 roku, w wyniku której z getta wysiedlono i skierowano na śmierć 15-16 tys. osób nieprzydatnych do pracy - dzieci poniżej 10 lat, oraz osoby starsze i chore.

Tegoroczne, oficjalne obchody 73. rocznicy likwidacji Litzmannstadt (nazwa nadana Łodzi przez Niemców) Getto rozpoczną się we wtorek 29 sierpnia. Zapoczątkują je uroczystości religijne na Cmentarzu Żydowskim, po których nastąpi przejście na b. Stację Radegast - stację kolejową, na którą w latach 1941-44 przywożono Żydów z Europy do łódzkiego getta i z której wywożono ich do obozów zagłady. Tam zaplanowano uroczystości m.in. z udziałem ocalonych z getta oraz ich rodzin.

Tego samego dnia, również na Stacji Radegast odbędzie się otwarcie wystawy "Zabrano nam dzieciństwo 1939-1945". W znajdującym się nieopodal Parku Ocalałych zaplanowano wernisaż wystawy - "Wielka Szpera – wrzesień 1942", a w Centrum Dialogu otwarcie wystawy - "Słuchając kamieni". Później odbędzie się koncert "Miasto duchów" zespołu Alles z animacją Krzysztofa Ostrowskiego oraz projekcja filmu animowanego Wojciecha Gierłowskiego "Malachei".

W programie tegorocznych obchodów znalazły się również wydarzenia towarzyszące, m.in. w środę 30 sierpnia w Centrum Dialogu odbędzie się pokaz filmu "Wielka Szpera", który wyreżyserowali Piotr Perz i Piotr Weychert. Dzień później w Fabryce Sztuki będzie można wysłuchać kołysanek i pieśni wieczornych jidysz w wykonaniu Oli Bilińskiej.

W poniedziałek 4 września w Centrum Dialogu wygłoszony zostanie wykład "Te straszne dni. Wielka Szpera 1942". Natomiast na w sali dawnego teatru Lutnia będzie można obejrzeć spektakl "Wielka Szpera", powstały na podstawie dzienników Józefa Zelkowicza.

Tegoroczne wydarzenia związane z obchodami 73. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto i 75. rocznicą Wielkiej Szpery 5 września zakończą - na terenie Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem - uroczystości upamiętniające tam pomordowane osoby. Wieczorem w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny odbędzie się koncert "Łódź pamięta" w wykonaniu kantorki Moniki Krajewskiej z udziałem Chóru Dziecięcego Miasta Łodzi z oprawą wizualną Macieja Walczaka.

Litzmannstadt Getto zostało utworzone przez Niemców w lutym 1940 r. Początkowo zamknęli w nim 160 tys. osób. Później trafiło do niego wielu żydowskich intelektualistów z Czech, Niemiec, Austrii i Luksemburga oraz 5 tys. Romów z Austrii. Łącznie w getcie znalazło się ok. 220 tys. osób - było ono drugim, co do wielkości w Polsce - po warszawskim - i najdłużej istniejącym gettem na ziemiach polskich.

Przez pięć lat z głodu i wyczerpania zmarło prawie 45 tys. osób. W styczniu 1942 r. rozpoczęły się masowe deportacje mieszkańców getta do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zamordowano w sumie 70 tys. osób. Najtragiczniejszym momentem deportacji był okres Wielkiej Szpery - akcji wywożenia do obozu osób nieprzydatnych do pracy - dzieci poniżej 10 lat, osób starszych i chorych.

Całkowita likwidacja Litzmannstadt Getto nastąpiła w sierpniu 1944 roku. Według różnych źródeł, ocalało z niego jedynie od 7 do 13 tys. osób.

Według historyków Wielka Szpera, która trwała od 5 do 12 września 1942 roku była najbardziej tragicznym momentem w dziejach getta. Akcja była poprzedzona przemówieniem Przełożonego Starszeństwa Żydów Chaima Mordechaja Rumkowskiego wygłoszonym 4 września. Mówił on m.in. "Żądają od nas abyśmy zrezygnowali z tego, co mamy najlepszego – naszych dzieci i Starszych. (...) Nigdy nie wyobrażałem sobie, że będę musiał uczynić tę ofiarę na ołtarzu własnymi dłońmi. W moim wieku, muszę rozłożyć ręce i błagać: Bracia i siostry! Oddajcie mi je! Ojcowie i matki – dajcie mi swoje dzieci!" (PAP)

jaw/ agz/