Przypomnienie spuścizny Polski do 1945 r. to cel projektu „Węzły pamięci”, o którym w środę na Zamku Królewskim w Warszawie dyskutować będą m.in. czołowi polscy historycy. Spotkaniu towarzyszyć będzie promocja książki „Węzły pamięci niepodległej Polski”.
Prace nad projektem, koordynowanym przez Muzeum Historii Polski i Fundację Węzły Pamięci, trwały od czerwca 2010 r. W realizację inicjatywy zaangażowali się wybitni polscy historycy i socjolodzy, zajmujący się problematyką zbiorowej pamięci.
„+Węzły pamięci+ to próba odtworzenia w świadomości ludzi +portretu pamięciowego+ Polski, która trwała od początku swego istnienia do 1945 r. (…). Parę lat temu uświadomiłem sobie, że nasza polska rzeczywistość za mojego życia szalenie się zmieniła. Nie zostało jednak dotąd odnotowane, jaka Polska skończyła się w 1945 r.” – tłumaczył PAP pomysłodawca projektu prof. Zdzisław Najder. Dodał, że inspiracją dla niego był cykl badawczy „Lieux de memoire” („Miejsca pamięci”) francuskiego historyka Pierre’a Nora.
Jak podkreślił Najder, kres istniejącej nieprzerwanie od X w. polskiej państwowości był związany z upadkiem Polskiego Państwa Podziemnego. „Okupacja niemiecka była przedłużeniem II Rzeczypospolitej. W podziemiu funkcjonowała polska administracja państwowa, sterowana przez rząd londyński i Delegaturę Rządu na Kraj” – przypomniał badacz. Zwrócił uwagę, że w 1945 r. Polska została „przesunięta jak szafa z miejsca na miejsce”; zmieniono ustrój kraju, została całkowicie zerwana ciągłość geograficzna, instytucjonalna, społeczna i gospodarcza.
Z Najderem zgodził się prof. Michał Kopczyński z MHP, w opinii którego w 1945 r. doszło do przerwania ciągłości historii Polski oraz pamięci historycznej odnoszącej się do niepodległej polskiej państwowości. „Chcemy otworzyć oczy na pewien sposób myślenia o historii Polski, który był charakterystyczny dla okresu międzywojennego (…). Zależało nam na tym, aby spojrzeć na polskie dzieje w trochę archaiczny sposób, starając się założyć okulary pokolenia urodzonego przed 1945 r., takiego, które pamiętało II RP i myślało w jej kategoriach” – mówił PAP historyk.
Rezultatem projektu jest powstanie książki „Węzły pamięci niepodległej Polski” (wyd. Znak), w której dokonano rekonstrukcji dawnej mapy pojęć i wyobrażeń o Polsce sprzed 1945 r. W publikacji zamieszczono ok. 400 tekstów różnej długości, wszystkie są utrzymane w konwencji eseju. Książka zawiera obszerny wybór fotografii, w większości publikowanych po raz pierwszy, które składają się na panoramiczny obraz II RP.
Najwięcej haseł w „Węzłach pamięci niepodległej Polski” jest poświęconych miejscowościom, których nazwy – zaznaczył Najder – pełnią rolę zworników zbiorowej pamięci i wyobrażeń o przeszłości. „Staraliśmy się znaleźć takie nazwy, które są +węzłami+ na skomplikowanej siatce naszych wspomnień, skojarzeń i informacji o faktach” – mówił pomysłodawca projektu.
Do publikacji dołączono dwie płyty CD - jedna z nich zawiera popularne w II RP pieśni i piosenki; druga – głosy wybitnych postaci międzywojennej Polski.
Promocja książki odbędzie się w środę na Zamku Królewskim w Warszawie. Prezentacji będzie towarzyszyła dyskusja, w której obok Najdera wezmą udział profesorowie: Henryk Samsonowicz, Andrzej Rottermund, Roman Kuźniar oraz redaktorka publikacji Anna Machcewicz. (PAP)
wmk/