Breda wyzwolona przez 1. Polską Dywizję Pancerną gen. Stanisława Maczka. 10.1944. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons
1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka przeszła w okresie 1944–1945 szlak bojowy przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy. Odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise, wyzwalała m.in. holenderską Bredę i uczestniczyła w zdobyciu niemieckiego Wilhelmshaven.
Wystawa Muzeum Historii Polski „Generał Stanisław Maczek i jego żołnierze”
Polskie natarcie w rejonie Falaise rozpoczęło się 7 sierpnia 1944 r. Pomimo zaciętego charakteru walk atak wojsk polskich nie przyniósł spodziewanych efektów. 14 sierpnia rozpoczęła się druga faza bitwy – wówczas polscy i kanadyjscy żołnierze ponowili ataki na pozycje nieprzyjaciela. Zwycięstwo aliantów pod Falaise zniweczyło niemieckie plany utrzymania Francji.
25 sierpnia alianci wkroczyli do Paryża, a do końca września ich wojska wyzwoliły niemalże cały kraj. Wysiłek polskich żołnierzy pod Falaise został doceniony przez gen. Bernarda L. Montgomery’ego, głównodowodzącego 21. Grupy Armii Brytyjskiej, która brała udział w operacji desantowej w Normandii. Montgomery powiedział: „Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy”.
„Falaise była dla dywizji nie końcem, lecz początkiem nowej kampanii” – pisał we wspomnieniach gen. Franciszek Skibiński. Po sukcesach we Francji polska dywizja u boku aliantów brała udział w wyzwalaniu miast Belgii oraz Holandii.
8 sierpnia 1944 r. żołnierze gen. Maczka rozpoczęli bój pod Falaise
Po bitwie żołnierze gen. Maczka nie mieli zbyt dużo czasu na odpoczynek. Już 30 sierpnia 1. Dywizja Pancerna jako czołowa jednostka 1. Armii Kanadyjskiej ruszyła w kierunku Rouen, a następnie przez Pas de Calais do północnej Belgii.
Po południu 6 września 1944 r. dywizja Maczka przekroczyła belgijską granicę. Zajęła Ypres, a także kolejne miasta. Między 7 a 9 września polscy żołnierze opanowali kolejno Roulers, Thielt i Ruysselede. W kolejnych dniach gen. Maczek podjął działania uniemożliwiające oddziałom przeciwnika wycofanie się za Skaldę. Poddziały dywizji miały zdobyć Gandawę, Lokeren i St. Nikolaas, a następnie połączyć się z brytyjską 11. Dywizją Pancerną w rejonie Antwerpii. Jednak w walkach o Gandawę 3. Brygada Strzelców (a zwłaszcza 9. batalion strzelców) poniosła wysokie straty.
W trakcie ciężkich walk z resztkami 59. i 712. Dywizji Piechoty pancerniacy 16 września przekroczyli granicę belgijsko-holenderską i kontynuowali natarcie w kierunku Axel w Holandii.
Holandia uhonorowała żołnierzy gen. Stanisława Maczka
W końcowym okresie wojny Holandia była miejscem zaciętych walk. Wojska alianckie wyzwoliły Niderlandy 12 września 1944 r. Pierwszą miejscowością, do której wkroczyli zwycięzcy żołnierze, była wioska Mesch w Limburgii. Amerykanie zaś wyzwolili Maastricht w nocy z 13 na 14 września.
W bitwie pod Axel uczestniczyła 1. Dywizja Pancerna. Miasto zdobyto 19 września dzięki manewrowi zaskoczenia, szybkości działań i brawurze. Po tej walce Niemcy nazwali żołnierzy gen. Maczka „czarnymi diabłami”.
29 października 1944 r. dywizja gen. Stanisława Maczka wyzwoliła holenderską Bredę. Wojska alianckie pod dowództwem gen. Montgomery’ego w czasie swej ofensywy w kierunku Mozy musiały zdobyć Bredę – to brabanckie miasto stanowiło ważny węzeł komunikacyjny. Zdawali sobie sprawę z tego i Niemcy, dlatego z miasta i jego okolic uczynili silny bastion obronny.
Jan Józef Kasprzyk: Polacy wyzwalając w 1944 r. Bredę, zaskoczyli Niemców
Polska dywizja dostała rozkaz zabezpieczenia flanki głównego natarcia sił alianckich. „Po kilku godzinach walki przedzieramy się przez niemiecką obronę. Dywizja robi zwrot o 90 stopni i uderza na Bredę” – wspominał gen. Maczek. Szybkość działania, a także kierunek natarcia zaskoczyły Niemców. Polacy wjechali do miasta od wschodniej, niebronionej strony, dzięki czemu miejsce uniknęło oblężenia i bombardowania.
Do 9 listopada udało się zdobyć strategicznie ważny przyczółek Moerdijk. Po dojściu do Mozy front aż do wiosny przyszłego roku ustabilizował się na linii rzeki.
Szlak bojowy dywizji gen. Maczka zakończył się wraz ze zdobyciem 5 maja 1945 r. bazy niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven. W latach 1944–1945 1. Dywizja Pancerna pokonała dystans ok. 1800 km, przechodząc szlak przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy. Ogólne straty wyniosły ponad 5,1 tys. zabitych i rannych żołnierzy. W trakcie kampanii dywizji w Europie Zachodniej ponad 52 tys. żołnierzy Wehrmachtu dostało się do polskiej niewoli.
74 lata temu 1 Dywizja Pancerna gen. Maczka zdobyła bazę Wilhelmshaven
Stanisław Maczek urodził się 31 marca 1892 r. w Szczercu pod Lwowem. W latach 1910–1914 studiował filologię na Uniwersytecie Lwowskim. W tym czasie odbył również szkolenie w Związku Strzeleckim, natomiast służbę w Legionach Polskich uniemożliwiło mu powołanie do armii austriackiej. W czasie I wojny światowej walczył m.in. na froncie rosyjskim w Karpatach oraz froncie włoskim w Alpach. Po kapitulacji państw centralnych 11 listopada 1918 r. zdezerterował i przedostał się do Krosna, a tam wstąpił do Wojska Polskiego. Początkowo dowodził batalionem krośnieńskim, który był przeznaczony do odsieczy oblężonego Lwowa. W kwietniu 1919 r. otrzymał przydział na dowódcę tzw. lotnej kompanii w 4. Dywizji Piechoty. Po ustaniu polsko-ukraińskich walk w stopniu majora został przeniesiony do zadań sztabowych.
Kiedy wybuchła wojna polsko-bolszewicka, odtworzył swój batalion szturmowy – walczył z nim podczas obrony Lwowa. Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku. W 1923 r. uzyskał awans na podpułkownika. Ukończył studia uzupełniające w Wyższej Szkole Wojennej, następnie był szefem ekspozytury wywiadu wojskowego we Lwowie. Był też zastępcą dowódcy 76. Pułku Piechoty oraz dowodził 81. Pułkiem Strzelców Grodzieńskich. W 1938 r. otrzymał dowództwo 10. Brygady Kawalerii, czyli pierwszej polskiej jednostki zmotoryzowanej.
Stanisław Maczek (1892-1994)
W czasie kampanii 1939 r. jednostka zadała ciężkie straty niemieckiemu 23. Korpusowi. Maczek walczył również podczas obrony Lwowa, jednak po wkroczeniu Armii Czerwonej został zmuszony wraz ze swoją jednostką do przekroczenia granicy Węgier. Tam został internowany. Przez Węgry przedostał się do Francji, gdzie, po awansie na generała brygady, częściowo odtworzył swój pancerno-motorowy oddział – 10. Brygadę Kawalerii Pancernej. Za udział w walkach we Francji otrzymał Krzyż Virtuti Militari IV klasy. Po kapitulacji Francji ukrywał się w Marsylii, a następnie przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie dołączył do organizowanych tam Polskich Sił Zbrojnych. Powierzono mu dowództwo 1. Dywizji Pancernej.
W 1945 r. generał został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej; potem awansowano go do stopnia generała dywizji. Do demobilizacji dowodził polskimi oddziałami w Wielkiej Brytanii. Po wojnie na stałe osiadł w Szkocji. Nie przysługiwała mu emerytura, dlatego pracował m.in. jako barman. W 1946 r. pozbawiono go obywatelstwa polskiego (zostało mu ono przywrócone w 1971). W roku 1990 otrzymał awans do stopnia generała broni, a w 1994 r. został kawalerem Orderu Orła Białego.
Stanisław Maczek zmarł 11 grudnia 1994 r. w Edynburgu; został pochowany na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/ skp /
