„Praca Grzegorza Cisaka to dobrze naszkicowany rodowód i czas wojennych zasług formacji zrodzonej we Francji, nazwanej Błękitną Armią albo też – od dowódcy – Armią Hallera, pod którego komendę podporządkowano także inne jednostki polskie powstałe daleko od Polski” – napisał w recenzji książki „Hallerczycy. Walka-Niepodległość-Pamięć” prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki.
Wybuch I wojny światowej stworzył okazję do umiędzynarodowienia sprawy niepodległości Polski. Począwszy od 1914 r. państwa Trójporozumienia brały pod uwagę możliwość utworzenia polskich oddziałów zbrojnych u boku wojsk walczących z Niemcami i Austro-Węgrami. Również państwa centralne w czasie „Wielkiej wojny” wysuwały postulat powołania do życia zalążków polskiej armii.
Autor „Hallerczyków” szczegółowo kreśli proces organizacji Błękitnej Armii i udział w nim polskiej emigracji. Omawia także uzbrojenie tworzonego wojska, jego umundurowanie oraz wyposażenie.
W omawianym okresie ścierały się ze sobą dwie koncepcje dotyczące przyszłych losów państwa polskiego. Pierwsza z nich, kreowana przez Józefa Piłsudskiego głosiła, że polskie oddziały zbrojne należy stworzyć u boku państw centralnych. Wielu oficerów Legionów Polskich miało za sobą epizody służby w armii austro-węgierskiej. Po przeciwległej stronie stali zwolennicy idei łączenia losów Polski z państwami Ententy, głównie Rosją i Francją. Wśród nich był również gen. Józef Haller – twórca „Błękitnej Armii”, o której opowiada publikacja Grzegorza Cisaka.
Książka „Hallerczycy. Walka – niepodległość – pamięć” nie koncentruje się wyłącznie na okolicznościach powstawania Armii Hallera, ale przybliża również fakty dotyczące formowania innych polskich oddziałów wojskowych podczas I wojny światowej, które znajdowały się pod rozkazami wspomnianego polskiego dowódcy. Autor ukazuje organizację i szlak bojowy poszczególnych formacji powstałych na terenie Francji, m. in. kompanii Bajończyków i kompanii Rueilczyków, które - w składzie Legii Cudzoziemskiej – brały udział w walkach z Niemcami na froncie zachodnim w 1914 i 1915 r. Losy polskich żołnierzy zostały ukazane na tle ówczesnej skomplikowanej sytuacji międzynarodowej.
Jak podkreślił Grzegorz Cisak, przełomowym momentem dla powstawania polskich sił zbrojnych na Zachodzie okazał się rok 1917 r. W maju tego roku utworzono Francusko-Polską Misję Wojskową, którą kierował gen. Louis Archinard. Jej zadaniem było organizowanie polskich sił zbrojnych. 4 czerwca 1917 r. prezydent Francji Raymond Poincare wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej. Dwa miesiące później w Lozannie powstał reprezentujący sprawy polskie na arenie międzynarodowej Komitet Narodowy Polski (jego siedziba znajdowała się w Paryżu), którego prezesem został Roman Dmowski. Wszystkie te wydarzenia wydatnie przyczyniły się do powstania polskiej armii we Francji.
Autor „Hallerczyków” szczegółowo kreśli proces organizacji Błękitnej Armii i udział w nim polskiej emigracji. Omawia także uzbrojenie tworzonego wojska, jego umundurowanie oraz wyposażenie. Grzegorz Cisak omawia ponadto powrót Błękitnej Armii do Polski i jej udział w walkach o obronę granic Rzeczypospolitej.
W książce przedstawione zostały także podstawowe fakty z życia gen. Hallera ze szczególnym uwzględnieniem pobytu polskiego dowódcy w centralnej Polsce. Autor omawia losy hallerczyków, ich związki z Łodzią, Kutnem, Łęczycą, Łowiczem oraz Płockiem oraz formy utrwalania pamięci o żołnierzach Błękitnej Armii w wymienionych miejscowościach.
Na uwagę zasługuje szata graficzna „Hallerczyków”. Autor zamieścił w książce liczne fotografie, co – w połączeniu z przejrzystym układem treści – zdecydowanie ułatwia jej lekturę. (PAP)
wmk
