Etnolog: groby pańskie to silny instrument przekazu nie tylko treści religijnych

Wedle niektórych źródeł historycznych tradycja odwiedzania grobów pańskich na ziemiach polskich sięga XI w. „Jeśli chodzi o Europę to pierwsze wzmianki o grobach pańskich pochodzą z zapisków biskupa, św. Ulryka z Augsburga, z 973 r. W Polsce zaś począwszy od schyłku XVII w. występowały właściwie we wszystkich kościołach na wsi i w miastach” - powiedział.

Wyjątkowe bogactwo wystroju cechowało groby pańskie z okresu saskiego, szczególnie z kościołów warszawskich. „Do XX w. symbolika tych grobów była całkowicie zorientowana na sferę sacrum. Odwiedzanie grobów pańskich łączyło się z czymś najistotniejszym w religijności – z przeżyciem i doświadczeniem. Ludzie realnie, bardzo emocjonalnie przeżywali wówczas śmierć Chrystusa. To skłaniało ich do refleksji nad własnym życiem” - mówił etnolog.

W czasach saskich zdarzało się, że do grobów pańskich szły procesje biczowników. „Procesje tych zakrwawionych od biczowania mężczyzn jeszcze mocniej wzmacniały atmosferę przeżywania i doświadczania” - powiedział Gerlich.

Marian Grzegorz Gerlich: Zastanawiając się nad fenomenem grobów pańskich, należy zwrócić uwagę, że są one silnym instrumentem przekazu treści. Ten przekaz jest bardzo silny z kilku powodów. Po pierwsze groby pańskie to tradycja mocno zakorzeniona w kulturze polskiej. Nawet ludzie, który odeszli od Kościoła wracają do niego w Wielkanoc i idą zobaczyć grób pański, po drugie zaś kanałem przekazu treści jest tu obraz, który jest silniejszy niż słowo.

Na polskiej wsi odwiedzaniu grobów pańskich towarzyszyło dodatkowo wiele elementów mistycznych i magicznych. „Przed pójściem do grobu pańskiego należało odbyć rytualną ablucję. W Wielki Piątek nie można było używać gwoździ i niczego przybijać, ponieważ wówczas do krzyża przybito Chrystusa” - mówił naukowiec.

Pierwsze znaczące elementy zaangażowania w treści patriotyczne pojawiły się w grobach pańskich po II wojnie światowej „Wówczas na grobach pańskich zaczęły pojawiać się symbole polskości. Były to nawiązania wskazujące, że naród został zniewolony, co ciekawe nie tylko przez Sowietów, ale przez obowiązujący ateizm” - powiedział.

Wyraźnie treści społeczne, polityczne czy nawet gospodarcze zaczęły pojawiać się w grobach pańskich po 1989 r. „Szerokim echem odbił się grób pański z kościoła św. Brygidy w Gdańsku z 1995 r. Tam wówczas na czerwonym suknie umieszczono obok siebie swastykę, sierp i młot, znak SS oraz napisy: PZPR, PSL, SLD i Unia Wolności” – przypomniał naukowiec.

Wyraźnym głosem w kwestiach społecznych i gospodarczych była symbolika grobu pańskiego z kościoła Przemieniania Pańskiego w Krakowie z 2008 r. „Grób pański opatrzony hasłem +Jezus w supermarkecie+ był krytycznym głosem Kościoła ws. konsumpcji i konsumeryzmu” – stwierdził Gerlich. Rok później w tym samym kościele powstał grób pański, będący wyrazem niezgody na aborcję i eutanazję. „Z kolei ten z 2010 r. upamiętniał +Katyń+. Było to, co warto podkreślić, upamiętnienie ofiar, nie zaś piętnowanie wroga” - mówił.

W 2011 r. pojawiła się seria grobów pańskich, których symbolika wprost nawiązywała do katastrofy smoleńskiej. „Wymowa polityczna tych grobów mieszała się z religijną. Czy było to tylko upamiętnienie osób, które zginęły w katastrofie czy również próba pokazania sąsiada zza wschodniej granicy jako wroga?” - dodał naukowiec.

Profesor uważa, że zastanawiając się nad fenomenem grobów pańskich, należy zwrócić uwagę, że są one silnym instrumentem przekazu treści. „Ten przekaz jest bardzo silny z kilku powodów. Po pierwsze groby pańskie to tradycja mocno zakorzeniona w kulturze polskiej. Warto zwrócić uwagę, że nawet ludzie, który odeszli od Kościoła wracają do niego w Wielkanoc i idą zobaczyć grób pański, po drugie zaś kanałem przekazu treści jest tu obraz, który jest silniejszy niż słowo” - mówił etnolog.

Zauważył, że czyni to z grobu pańskiego doskonale wykorzystywany przez Kościół instrumentu do komunikowania się z wiernymi. (PAP)

pdo/ pz/