Fundacja Dziedzictwa Kulturowego poddała konserwacji 50 pomników nagrobnych

„Lato 2016 r. upłynęło w Fundacji pod znakiem prac porządkowych i inwentaryzacyjnych. Odbył się piąty etap inwentaryzacji polskich grobów na cmentarzach w Inflantach Polskich na Łotwie. Dotychczas udało się zgromadzić dane dotyczące przeszło 2500 polskich nagrobków. Projekt miał charakter wolontariacki - poinformował PAP Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. - W 2017 r. zostanie opublikowana dostępna w sieci baza polskich grobów w Inflantach" - dodał Laszczkowski.

Jak zauważył, cmentarze to miejsca szczególne. „To nie tylko miejsca wiecznego spoczynku poprzednich pokoleń, ale także plenerowe galerie sztuki – podkreślił Laszczkowski. - Na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie znajduje się około 2000 rzeźb najważniejszych polskich rzeźbiarzy XIX i połowy XX wieku”.

Fundacja przeprowadziła właśnie kolejny, dziewiąty, etap inwentaryzacji Cmentarza Łyczakowskiego. Na tej nekropolii w 2016 r. na zlecenie Fundacji polsko-ukraińskie zespoły poddały konserwacji 12 pomników nagrobnych - w tym pomnik Konstantego Juliana Ordona.

Wśród wytypowanych do konserwacji obiektów znalazł się także grób poety i powstańca styczniowego Karola Brzozowskiego, ale także wyjątkowo cenne pod względem artystycznym nagrobki Rozalii z Gross Rypińskich Mieleniewskiej, Emanuela Ilskiego, rodziny Ziętkiewiczów i innych, m.in. jedna z najciekawszych kompozycji żeliwnych – kapliczka na grobie Antoniego Czuczawy.

"Lato 2016 r. upłynęło w Fundacji pod znakiem prac porządkowych i inwentaryzacyjnych. Odbył się piąty etap inwentaryzacji polskich grobów na cmentarzach w Inflantach Polskich na Łotwie. Dotychczas udało się zgromadzić dane dotyczące przeszło 2500 polskich nagrobków. Projekt miał charakter wolontariacki "- poinformował PAP Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego.

Wyjątkowe znaczenie miała konserwacja pomnika na grobie córek gen. Józefa Miączyńskiego. Kompozycja w formie rzeźby anioła trzymającego na rękach śpiącą dziewczynę, umieszczonego w grocie, równo dwadzieścia lat temu uległa zniszczeniu wskutek zawalenia się groty. Obecnie udało się ją zrekonstruować. Pomnik ten ma niezwykłą wartość, jest to bowiem pierwsza łyczakowska realizacja Parysa Filippiego.

We współpracy z władzami miejskimi Kętrzyna, które ufundowały kilkanaście lat temu nagrobek Wojciecha Kętrzyńskiego, przeprowadzona rozstała także rekompozycja pomnika wynikająca z odnalezienia oryginalnej płyty nagrobnej, która zaginęła po II wojnie światowej. Obecnie historyczna płyta znalazła się ponownie na pomniku.

Na Cmentarzu Łyczakowskim Fundacja Dziedzictwa Kulturowego realizuje projekt od 2013 r. i dotychczas przeprowadziła prace konserwatorskie ponad 30 obiektów m.in. pomników nagrobnych Seweryna Goszczyńskiego, Iwana Franki, Honoraty Borzęckiej, Franciszka Jaworskiego.

W 2016 r., po rocznej przerwie, wynikającej z braku funduszy, Fundacja – jak poinformował Laszczkowski – powróciła na Cmentarz przy ul. Puszkińskiej w Brześciu na Białorusi. W tym roku pracom konserwatorskim poddano kamienne pomniki z kwatery rodziny Chrzanowskich. Dzięki dotychczasowym pracom konserwacji poddano m.in. dwa najcenniejsze artystyczne pomniki na tym cmentarzu przedstawiające figury aniołów. Ponadto w 2016 r. odnowione zostały trzy nagrobki żołnierzy polskich poległych w 1919 i 1920 r.

Cmentarz przy ul. Puszkińskiej znajduje się pod opieką brzeskich Polaków. Prace tam prowadzone były finansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz przez Senat RP.

Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi także prace konserwatorskie i porządkowe na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie.

W 2016 r. konserwacji poddawano tam 32 obiekty, z których najstarszym jest żeliwny nagrobek Chai Toepliz z połowy XIX wieku. Większość natomiast stanowią nagrobki dłuta wybitnego rzeźbiarza Abrahama Ostrzegi, zamordowanego w obozie zagłady w Treblince.

Konserwacji w 2016 r,. poddawane są 24 pomniki nagrobne dłuta Ostrzegi. Wśród nich znajdują się realizacje takie, jak największy na cmentarzu pomnik nagrobny – Mauzoleum Trzech Pisarzy: Pereca, An-Skiego, Dinezona, czy rzeźba „Zakuty w skale” na grobie Jana Sieroty; ale także duże kompozycje nagrobne na grobach Felicji Kon i Fryderyki Korngold, czy Zofii Pave oraz szereg pomniejszych wartościowych rzeźb.

Wśród nich jest też znajdujący się przy alei głównej nagrobek Estery Pave, który od frontu wygląda jak zwykła, choć artystycznie wyrzeźbiona tradycyjna macewa, z tyłu zaś prezentuje postać ludzką z odsłoniętą twarzą. Takie przedstawienie postaci było zakazane przez ortodoksję żydowską.

Abraham Ostrzega był uczniem wybitnych rzeźbiarzy Henryka Kuny i Edwarda Wittiga. Początkowo tworzył portrety i kompozycje symboliczne, wkrótce jednak największe uznanie przyniosła mu rzeźba nagrobna. Zrewolucjonizował sztukę żydowskich cmentarzy, wprowadzając do niej motywy z różnych epok, od starożytności po XX w., i przełamując obowiązujący w religii mojżeszowej zakaz przedstawiania postaci; zasłaniał im tylko twarze.

Konserwacja rzeźb nagrobnych Ostrzegi odbywa się w ramach projektu artystycznego, realizowanego przez Zachętę i Fundację Dziedzictwa Kulturowego we współpracy z Gminą Wyznaniową Żydowską w Warszawie.

Efektem tej współpracy, oprócz konserwacji zachowanej spuścizny artysty na obszarze cmentarza, będzie wystawa współczesnych twórców inspirowana twórczością artysty, która zostanie otwarta w styczniu 2017 r. w Zachęcie. „Będzie to ważny element przypomnienia 75. rocznicy Konferencji w Wannsee, gdzie przywódcy III Rzeszy niemieckiej podjęli decyzję o wymordowaniu Żydów europejskich – zaznaczył Laszczkowski. - Wśród ofiar był także Abraham Ostrzega, a z jego spuścizny do naszych czasów przetrwały w zasadzie prawie wyłącznie rzeźby nagrobne”.

Duże prace porządkowe prowadzone były przez Fundację na jednym z największych cmentarzy żydowskich w Europie – cmentarzu przy ul. Okopowej w Warszawie. W działaniach wzięło udział ponad 200 wolontariuszy.

Prace finansuje Ministerstwo Kultury, Stołeczny Konserwator Zabytków oraz Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie. (PAP)

abe/ agz/