Inauguracja pontyfikatu papieża Jana Pawła II, uroczystości na placu przed Bazyliką Świętego Piotra w Watykanie. Watykan 22.10.1978. Fot/PAP
Reakcje społeczne oraz władz komunistycznych na wybór Karola Wojtyły na papieża były w środę w Krakowie tematem konferencji "Papież zza żelaznej kurtyny". Dzień 16 października 1978 r. pokazał izolację komunistów - zgodzili się badacze.
"O ile niemal każdy Polak mógł powiedzieć wówczas z dumą +habemus papam+, to np. Edward Gierek według jednej z anegdot miał zareagować słowami +habemus klapam+. I to jest ta zasadnicza różnica między reakcjami władz partyjno-państwowych a reakcjami społeczeństwa" - powiedział dr hab. Adam Dziurok, reprezentujący katowicki IPN oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
"To, co stanowiło radość całego społeczeństwa, oznaczało poważny problem dla władz komunistycznych" - dodał historyk, przypominając m.in. słowa bp. Ignacego Tokarczuka opisujące entuzjazm Polaków na wieść o wyborze polskiego papieża. "Cała Polska popadła w jakieś niedowierzanie, potem zdumienie, a potem nastąpił wybuch jakiejś ogromnej radości" - relacjonował bp Tokarczuk, którego ocenę sytuacji potwierdzały - jak przypomniał Dziurok - raporty ówczesnych władz partyjnych i administracyjnych. Odnotowano w nich również ogromne ożywienie religijne; pisano, że w drugiej połowie października 1978 r. całe polskie społeczeństwo poczuło się katolickie.
"Władze wyznaniowe raportowały, że nastrój euforii, który był wyrażany m.in. takimi słowami jak +niemożliwe+, +niesłychane+, +po prostu bomba+, utrzymywał się przez dwa, trzy tygodnie. Wierni w rozmowach z księżmi nie ukrywali zadowolenia uważając, że teraz nastały dobre czasy dla katolików" - opowiadał historyk. Przypomniał też, że dumni z Polaka rodacy licznie zgromadzili się w krakowskim Kościele Mariackim, gdzie odbyła się pierwsza msza św. w intencji Jana Pawła II.
Z kolei władze PRL chciały przekuć swoją porażkę w zwycięstwo. "Do celów propagandowych zalecano, żeby awans metropolity krakowskiego interpretować jako świadectwo korzystnej sytuacji wyznaniowej w PRL. To jest bardzo ciekawe - mianowicie w jednej z analiz czytamy, że to, iż Polak pojawił się na Stolicy Piotrowej to był dowód wyższości moralnej socjalizmu nad kapitalizmem. Dowodzono, że w Polsce nie było problemu ulicznych rozbojów, narkomanii, pornografii... Kościół napotykał po prostu tutaj na mniejsze przeszkody natury moralnej niż w krajach kapitalistycznych. I taki wybór Polaka na papieża należy rozważać w kontekście spraw ogólnonarodowych, że na to wyróżnienie zapracował nie tylko Kościół, lecz cały naród. A wynik konklawe był w dużej mierze następstwem wzrostu autorytetu PRL na arenie międzynarodowej" - relacjonował stanowisko władz Dziurok.
Z opinią polskiego historyka zgodzili się badacze z innych krajów. Dr Bernadett Wirthne Diera z węgierskiego Komitetu Pamięci Narodowej (NEB) przedstawiła w tej sprawie m.in. notatkę z 17 października 1978 r., a więc dzień po wyborze papieża, sporządzoną w węgierskim urzędzie ds. wyznań.
"Z dokumentu wynika, że na Węgrzech zarówno organy państwowe, jak i przedstawiciele Kościoła katolickiego z pewnymi obawami spoglądali na wynik wyboru. Cytuję z dokumentu: +jeśli chodzi o przyszłą działalność, węgierskie kręgi kościelne są raczej pesymistyczne+; podobnie kierownictwo państwowego urzędu ds. wyznań" - mówiła Diera.
W jej ocenie, jedną z przyczyn obaw po stronie węgierskiej wobec papieża Polaka było to, że na Węgrzech jeszcze w kwietniu 1945 r. doszło do całkowitego zerwania wszelkich kontaktów dyplomatycznych z Watykanem. Dodatkowo na tę sytuację złożyły się - jak mówiła - "gorzkie doświadczenia lat 50.", gdy Kościół został całkowicie wyparty z życia Węgrów, a także gdy doszło do sfingowanych procesów przeciwko węgierskim duchownym. W jej ocenie, na Węgrzech w okresie komunizmu, podobnie jak w innych krajach bloku wschodniego, nie można mówić o jakiejkolwiek równowadze pomiędzy władzą państwową a przedstawicielami Kościoła; odwilż nastąpiła tam dopiero w latach 60., nawiązano ponownie stosunki dyplomatyczne z Watykanem.
Inaczej od władz reagowało natomiast węgierskie społeczeństwo. "Wybór polskiego kardynała na papieża spowodował ogromne zaskoczenie w całym kraju, ponieważ nikt się tego nie spodziewał; można to porównać do wywróconego ula pszczelego, wszędzie odbywały się narady (...). Jednoznaczne było wrażenie, że zarówno osoby wierzące jak i niewierzące w większości przyjęły ten wybór z ogromnym entuzjazmem. Euforia była w całym kraju" - podkreśliła węgierska badaczka.
Konferencja "Papież zza żelaznej kurtyny", która we wtorek rozpoczęła się w Krakowie, a w czwartek będzie kontynuowana w Budapeszcie, została zorganizowana w związku z 40-leciem wyboru kard. Karola Wojtyły na papieża, do czego doszło 16 października 1978 r. Spotkanie badaczy, podczas którego omawiają oni wpływ pontyfikatu Jana Pawła II na państwa i Kościoły bloku komunistycznego, przygotował IPN wspólnie ze swoim węgierskim odpowiednikiem - Komitetem Pamięci Narodowej (NEB). W konferencji biorą udział historycy z kilku krajów dawnego bloku sowieckiego: Rumunii, Bułgarii, Czech, Słowacji, Węgier, Litwy, Niemiec i Polski, ale są również badacze ze Szwajcarii i Stanów Zjednoczonych.
Kard. Karol Wojtyła, 264. papież w historii Kościoła, który przyjął imię Jan Paweł II, był pierwszym od ponad 450 lat papieżem niepochodzącym z Włoch, a także najmłodszym od półtora wieku. Przesłaniem pontyfikatu Jana Pawła II stały się słowa wygłoszone w homilii podczas mszy inauguracyjnej, odprawionej 22 października 1978 roku: "Nie lękajcie się! Otwórzcie drzwi Chrystusowi!". Przez lata najdłuższego pontyfikatu na przełomie XX i XXI wieku, Jan Paweł II był nowatorem i odnowicielem Kościoła. Zmarł 2 kwietnia 2005 roku w wieku 84 lat. Został pochowany w Watykanie. (PAP)
nno/ itm/
