Jan J. Kasprzyk: Ostra Brama jest elementem naszego kodu kulturowego na równi z Jasną Górą

Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych współorganizował na Litwie uroczystość upamiętnienia 80. rocznicy zbrodni w Ponarach oraz organizował obchody 115. rocznicy akcji pod Bezdanami. Uczestniczyli w nich m.in weterani walki o niepodległość, działacze opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowane, kobiety internowane w stanie wojennym.

Na zakończenie wizyty na Litwie polska delegacja z szefem UdSKiOR Janem Józefem Kasprzykiem uczestniczyła w Mszy świętej w Kościele pw. św. Teresy w Wilnie. Po liturgii honorowy komendant Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej szef UdSKiOR przekazał statuetkę w 100-lecie pierwszego wymarszu "Kadrówki" z numerem 100, jako wotum wdzięczności za Wolną Ojczyznę i otrzymane łaski.

Przed Mszą św. minister Kasprzyk powiedział PAP, że "kaplica Ostrobramska wraz z obrazem Matki Bożej Ostrobramskiej to jeden z tych najważniejszych punktów na historycznej mapie Polski". "Tutaj przede wszystkim w wieku XVIII, ale potem przez cały wiek XIX, wiek XX, wznoszone były modły o Polskę wolną, niepodległą. Kiedy Polska była wolna doszło w 1927 r. do koronacji obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej. To jeden z najważniejszych naszych punktów odniesienia. Można powiedzieć, że Ostra Brama jest elementem naszego kodu kulturowego na równi z Jasną Górą" - podkreślił. Przypomniał, że na zawsze do naszej literatury wprowadził Ostrą Bramę inwokacją Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu".

Opowiedział także dwie anegdoty związane z Józefem Piłsudskim, który był szczególnym miłośnikiem Matki Boskiej Ostrobramskiej. "Piłsudski m.in. doprowadził do tego, że dzięki dobrym układom z papieżem Piusem XI, czyli wcześniejszym nuncjuszem apostolskim w Polsce Achillesem Rattim, doszło do koronacji obrazu. Koronacja odbywała się na Placu Katedralnym, lał ulewny deszcz, któryś z księży wileńskich rozpostarł nad Józefem Piłsudskim parasol w czasie tej uroczystości, a Piłsudski go ofuknął i powiedział mu: +Schowaj ksiądz ten parasol. Kiedy koronują królową Polski to można stać na deszczu+" – opowiadał minister Kasprzyk.

"Historia druga w jakimś sensie odpowiada na pytanie, dlaczego przez wieki przychodzą tutaj tysiące pątników i modlą się. Zapytano kiedyś Piłsudskiego, dlaczego woli modlić się w Ostrej Bramie, a nie na Jasnej Górze, którą stosunkowo późno, bo dopiero w końcu lat 20., odwiedził. Otóż Piłsudski powiedział, że kiedy się rozmawia o sprawach ważnych i trudnych, takich, które dotyczą Polski, dotyczą pokoju na świecie, to warto o tych sprawach rozmawiać nie w obecności dziecka. Proszę zwrócić uwagę, że Matka Boska Ostrobramska jest jednym z nielicznych wyobrażeń Maryi, gdzie nie ma dziesiątka Jezus" – zaznaczył Kasprzyk.

Obraz powstał na początku XVII w., ale zainicjowany w 1671 r. przez karmelitów i narastający od połowy XVIII w. kult Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia do połowy XIX w. miał charakter lokalny w obrębie Wielkiego Księstwa Litewskiego, gdzie jednoczył wiernych obrządków łacińskiego i wschodniego. Na Litwie czczono przede wszystkim obraz Matki Boskiej Trockiej, koronowany w 1718 r., w rok po koronacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, czy też obraz Matki Boskiej Sapieżyńskiej, należący do magnackiego roku książęcego Sapiehów, dziś niemal zapomniany.

Około połowy XIX w. kult Matki Boskiej Ostrobramskiej zaczął nabierać charakteru ogólnokrajowego i niepodległościowego. W czasach zaborów i powstań wizerunek Matki Ostrobramskiej stanowił symbol polskości i niepodległości.

Adam Mickiewicz, pisząc inwokację "Pana Tadeusza": "Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie!" przyczynił się do spopularyzowania obrazu. Dzieła o Matce Boskiej Ostrobramskiej tworzyli także i modlili się do niej Juliusz Słowacki, Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Syrokomla, Stanisław Moniuszko, Stanisław Wyspiański.

Koronacja koronami papieskimi obrazu ostrobramskiego odbyła się 2 lipca 1927 r. na Placu Katedralnym w Wilnie. Dokonał jej metropolita warszawski, kardynał Aleksander Kakowski. Obraz otrzymał wtedy tytuł Matki Miłosierdzia. Wyjęto go z ołtarza w kaplicy i włożono w specjalny feretron, obramowaniem dla obrazu był baldachim z koroną królewską, z drugiej strony obrazu był płaszcz z wyhaftowanym orłem. Nowe złote korony, których wówczas użyto, zaginęły w czasie II wojny światowej

Była to wielka uroczystość nie tylko religijna, lecz i państwowa. Uczestniczył w niej marszałek Piłsudski, urodzony na Wileńszczyźnie, dla którego Wilno było najukochańszym miastem, a szczególnym miejscem była kaplica w Ostrej Bramie. Właśnie tu, wśród tysięcy wotów znajduje się srebrna tabliczka od Marszałka z napisem "Dziękuję Ci Matko za Wilno".

W uroczystości koronacji obrazu w Wilnie brał udział także prezydent Mościcki, urzędnicy państwowi oraz ogromna rzesza wiernych. Odnowiono wtedy śluby łączące naród polski z Najświętszą Maryją Panną jako Królową Korony Polskiej.

Autor obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, namalowanego ok. 1620-1630 roku temperą na siedmiu deskach dębowych i nazywanego też ikoną, nie jest znany. Legenda głosi, że do obrazu pozowała Barbara Radziwiłłówna, żona króla Zygmunta Augusta. Jest to jednak tylko legenda, gdyż obraz powstał na początku XVII wieku, a Barbara Radziwiłłówna zmarła w 1551 roku.

Obraz jest powtórzeniem kompozycji flamandzkiego malarza Martina de Vosa, wzorowanej z kolei na niderlandzkim miedziorycie z końca XVI lub początku XVII wieku. Na przełomie XVII i XVIII wieku dodano barokową złoconą sukienkę wraz z dwiema koronami, a w 1849 roku - srebrny półksiężyc.

Matka Boska Ostrobramska jest na obrazie sama, bez Dzieciątka. Mówiono więc, że jest to Matka Boska brzemienna. Świadczyć o tym miał szeroki kształt sukienki Maryi i ręce skrzyżowane pod sercem. Najbardziej ważkim argumentem na rzecz tej teorii jest to, że na obrazie ostrobramskim Matka Boska ma dwie korony, jak mówiono: jedną dla siebie, drugą dla Dzieciątka, które ma się urodzić. Z kolei poeta Władysław Syrokomla obecność dwóch koron uzasadniał tym, że Matka Boska jest Królową Polski i Wielką Księżną Litewską.

Ostra Brama to jedna z bram wjazdowych w fortyfikacjach miejskich wzniesionych w XVI w. Pierwotnie nosiła nazwę Bramy Krewskiej albo Miednickiej, gdyż droga prowadziła w kierunku Krewa i Miednik. Te nazwy jednak nie przetrwały. Nazwa Ostra Brama prawdopodobnie pochodzi od tego, że kiedyś mury obronne miasta tworzyły nieopodal ostry koniec.

W XVII w. karmelici bosi, którzy tuż obok bramy wjazdowej wybudowali kościół św. Teresy, umieścili w niszy bezpośrednio nad bramą od strony miasta obraz Matki Boskiej. Dopiero później wybudowano kaplicę. Po części dzięki kaplicy i obrazowi Ostra Brama zachowała się jako jedyna z dawnych siedmiu bram wjazdowych do miasta.

Z Wilna Katarzyna Krzykowska (PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska

ksi/ par/