M. Gawin: Polacy są zgodni, że o wartości danego miejsca przesądzają jego zabytki

W poniedziałek w Centrum Prasowym Foksal w Warszawie odbyła się konferencja prasowa poświęcona konkursom "Zabytek Zadbany" i "Samorząd dla Dziedzictwa". Uczestniczyli w niej: wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, Generalny Konserwator Zabytków Magdalena Gawin, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Bartosz Skaldawski, przewodniczący jury konkursu "Zabytek Zadbany" dr Adam Jankiewicz oraz członek jury konkursu "Samorząd dla Dziedzictwa" dr Paulina Legutko-Kobus.

Ogłaszany od 1975 r. konkurs "Zabytek Zadbany" ma na celu promocję właściwej opieki nad zabytkami poprzez wzorowo prowadzone prace budowlane, konserwatorskie, rewaloryzacyjne i adaptacyjne, a także systematyczne działania na rzecz właściwego utrzymania zabytków zgodnie z najwyższymi standardami badawczymi i wykonawczymi.

Konkurs "Samorząd dla Dziedzictwa" powstał w 2020 r. i jest skierowany do wszystkich samorządów gminnych. Jego intencją jest promowanie konstruktywnych działań mających na celu realizację obowiązku opracowania i wdrażania gminnych programów opieki nad zabytkami. Stanowi zachętę do podejmowania i podtrzymywania inicjatyw zmierzających do zachowania i przekazania kolejnym pokoleniom zasobu dziedzictwa kulturowego naszego kraju.

Wiceminister kultury mówiąc o roli obu konkursów oceniła, że "one bardzo uwrażliwiają posiadaczy zabytków, tych, którzy nimi zarządzają, jak i lokalne wspólnoty na to, żeby dbać o dziedzictwo". "Mieliśmy przez bardzo długi czas, po tzw. transformacji w Polsce, ogromny problem z infrastrukturą, zwłaszcza na prowincji Polski. Odnotowaliśmy, że bardzo wiele samorządów nie chciało konserwować i przywracać do świetności zabytków, wolało budować nowe obiekty. Wydaje mi się, że już osiągnęliśmy znaczny postęp. Śledzimy, że dzisiaj samorządy przystępują do rewitalizacji właśnie tych starych obiektów, które bardzo często znajdują się w centrum miast, miasteczek, i one mogą znaleźć nowe funkcje - mogą tam być biblioteki, czytelnie, muzea, instytucje kultury, ale mogą także być urzędy" - zwróciła uwagę Gawin.

Podkreśliła, że jest to "tendencja trwała". Podziękowała wszystkim tym, którzy doprowadzając do tego, że te stare, zniszczone obiekty mogą odzyskać swoją świetność.

"Te dwa konkursy przede wszystkim zachęcają wszystkich do zwrócenia uwagi, że bardzo często gdzieś blisko, tuż obok nich, jest jakiś niezwykły obiekt, który jest świadkiem historii lokalnej, ale bywa, że także świadkiem historii w szerszym znaczeniu" - wskazała wiceszefowa MKiDN.

Na pytanie, czy poprzez konkurs "Zabytek Zadbany" wzrasta świadomość Polaków, że zachowanie, remontowanie i prawidłowa konserwacja zabytków jest przyszłością dla naszego kraju i jak interpretować przesłanie tego konkursu, odpowiedziała, że "to jest troska o dziedzictwo". "Polacy przestali się wstydzić swego dziedzictwa. Lata transformacji to były niezbyt dobre lata dla zabytków. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami weszła w życie w 2003 roku. Po 89 roku państwo już nie jest głównym inwestorem, tylko pojawią się różne podmioty działające na rynku i wtedy doszło, niestety, do wielu nieodwracalnych zniszczeń zabytków. Mam wrażenie, że dzisiaj po tych dekadach niepodległości, możemy sobie powiedzieć, że Polacy są zgodni, że o wartości danego miejsca, miejscowości, wsi, miasta, miasteczka właśnie przesądzają jego zabytki" - powiedziała wiceszefowa MKiDN.

Jak mówiła, są to "nie tylko te nowoczesne obiekty, nie te obiekty, które stawia się szybko, po najmniejszych kosztach, które są być może wygodne, ale właśnie te, które są wrośnięte w historię miejscowości, które świadkowały bardzo ważnym wydarzeniom, naprawdę mogą być powodem do dumy".

Podkreśliła, że "zabytek to nie jest tylko gotycka świątynia, to może być bardzo niepozorny obiekt z ciekawą historią". Zaznaczyła, że "potrzebujemy zabytków nie tylko dla przyjemności wizualnej, my potrzebujemy dlatego, żeby właściwie rozpoznać siebie, w czasoprzestrzeni".

Poinformowała także, że budżet Generalnego Konserwatora Zabytków wzrośnie i w 2022 roku zaplanowano go w kwocie 200 mln zł. "To jest dobra informacja dla wszystkich posiadaczy zabytków, bo konserwacja jest po prostu droga" - zaznaczyła.

Przewodniczący jury konkursu "Zabytek Zadbany" ocenił, że konkurs jest "fenomenem w przestrzeni kulturowej, nie tylko dlatego, że niedługo będziemy obchodzić prawie 50 lat jego istnienia, ale on łączy w sobie coś absolutnie niezwykłego". Wskazał, że tym, co wyróżnia konkurs są "bardzo wysokie kryteria konserwatorskie, specjalistyczne, fachowe, w ocenie realizacji". Ocenił również, że jest "bardzo wyraźny związek tego konkursu z pewnym fundamentem, jakim w dzisiejszym świecie są standardy wyznaczane przez wielkie Konwencje UNESCO".

Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa wskazał, że konkurs "Samorząd dla Dziedzictwa" - "pokazuje nam, jak ważne jest, żeby zauważyć w dziedzictwie kulturowym nie tylko pewne obciążenie, nie tylko te dodatkowe koszty związane z jego utrzymaniem, ale żeby zaobserwować, że dziedzictwo kulturowe, może być ważnym potencjałem rozwojowym".

Ocenił, że Gminny Program Opieki nad Zabytkami "w modelowy sposób podchodzi do tej kwestii". "Może być takim elementem uzupełniającym długofalową strategię rozwojową gminy. I o to nam chodziło, żeby promować właśnie takie rozwiązania" - wyjaśnił.

Odpowiadając na pytanie o stopień realizacji tego zadania, powiedział, że z badania przeprowadzonego przez Głównym Urząd Statystyczny wynika, że "niestety bardzo mały odsetek gmin realizuje to zadanie". "Nie jest to proste zadanie, dlatego m.in. wydaje nam się, że ten konkurs może spełnić bardzo ważną rolę. Z jednej strony - dowartościować i docenić te gminy, które podchodzą do tego ustawowego obowiązku poważnie i realizują rzeczywiście te programy w sposób modelowy. Z drugiej strony chcielibyśmy, żeby konkurs, wyróżnienia i nagrody były inspiracją dla tych gmin, które albo są w trakcie opracowywania gminnych programów, a to mogłoby im pomóc zrobić to w sposób jak najlepszy, optymalny, albo zachęci gminy, żeby podjąć się tego wysiłku" - powiedział Skaldawski.

Członek Jury konkursu "Samorząd dla Dziedzictwa" powiedziała, że "Gminny Program Opieki nad Zabytkami jest tym elementem układanki, który musi zaistnieć w samorządzie". "Gminny Program Opieki nad Zabytkami jest takim zatrzymaniem się i powiedzeniem sobie: jakie jest to nasze dziedzictwo i co ono dla nas znaczy. Gminny Program Opieki nad Zabytkami, jeżeli jest modelowo robiony, jest też dyskusją z innymi depozytariuszami dziedzictwa" - wskazała. (PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska

ksi/ dki/