kończą się prace konserwatorskie przy późnorenesansowym portalu kaplicy kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Stryju na Ukrainie oraz przy pamiątkowej tablicy poświęconej Tadeuszowi Kościuszce. Fot. FDK
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego w 2020 r. prowadziła prace konserwatorskie na cmentarzach katolickich, prawosławnych, tatarskich i żydowskich w Polsce i na Ukrainie. Odnowionych zostało niemalże 90 historycznych nagrobków.
Fundacja poinformowała, że "mimo trudnej sytuacji pandemicznej konserwatorzy dzieł sztuki związani z Fundacją prowadzili prace na siedmiu zabytkowych cmentarzach w Polsce i na Ukrainie w wyniku których odrestaurowanych zostało kilkadziesiąt historycznych nagrobków, w tym cenne dzieła sztuki, groby żołnierzy, czy postaci zasłużonych dla kultury, nauki i życia publicznego".
"W naszej działalności patrzymy na spuściznę narodów tworzących dawną wielokulturowa Rzeczpospolitą jako na dziedzictwo naszej części Europy – Europy Środkowej. Pożoga II wojny światowej: wymordowanie narodów, przemieszczenie ludności spowodowało, że na nas wszystkich spoczywa obowiązek troski o groby tych, którzy niegdyś tworzyli wspólne państwo, dlatego też pracujemy na cmentarzach różnych wyznań i religii, zarówno w kraju i za granicą" – powiedział cytowany w komunikacie prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego Michał Laszczkowski.
Na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie konserwacji poddane zostało 11 pomników nagrobnych, wśród nich m.in. kaplica grobowa prezydenta Lwowa Godzimira Małachowskiego, Leona hr. Pinińskiego namiestnika Galicji, a także rektora Uniwersytetu Lwowskiego; gen. Józefa Śmiechowskiego – powstańca listopadowego i styczniowego (rzeźba autorstwa Juliana Markowskiego); architekta lwowskiego Piotra Tarnawieckiego (pomnik wykonany przez Bronisława Wiktora w pracowni Zygmunta Kurczyńskiego) oraz arcybiskupa ormiańskiego Grzegorza Szymonowicza (rzeźba Juliana Markowskiego przedstawiająca siedzącą postać arcybiskupa).
Pracom poddano również dwa betonowe nagrobki wykonane przez Zygmunta Kurczyńskiego, zwanego "lwowskim Rodinem" oraz klasycystyczny sarkofag na grobie Joanny z Ruszkowskich Bagchofwund stworzony przez Antona Schimsera w I połowie XIX w. W Liczkowcach w obwodzie tarnopolskim Fundacja poddała konserwacji pomnik nagrobny Michała Zborowskiego, poległego w walkach wojsk napoleońskich pod Możajskiem (Bordino). Nagrobek w formie klasycystycznego obelisku zwieńczony jest zwierzęcą głową okrytą rzymskim hełmem.
W Polsce, odnowiono cmentarz tatarski w Bohonikach, wpisany w 2012 r. na listę Pomników Historii. Jest on trzecią tatarską nekropolią objętą pracami konserwatorskimi Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. W ubiegłych latach prace prowadzone były na cmentarzach tatarskich w Studziance i Zastawku-Lebiedziewie. Tegoroczne prace konserwatorskie objęły 50 nagrobków, z których najstarsze pochodzą z początku XIX wieku. Podczas prac w Bohonikach okazało się, że znaczna część nagrobków znajduje się w ziemi, na kolejny rok przewidziano badania, które pozwolą odkryć całość zachowanej substancji zabytkowej. Dopiero wówczas możliwe będzie opracowanie pełnego planu rewaloryzacji terenu cmentarza i opracowanie odpowiedniego programu konserwatorskiego.
Na cmentarzu prawosławnym w Warszawie przeprowadzony został drugi etap prac renowacyjnych przy dwóch kwaterach żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej, którzy w 1920 r. z Wojskiem Polskim walczyli z bolszewikami. Prowadzone w 2020 r. prace konserwatorskie na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie obejmowały drugi etap renowacji zabytkowego muru naprzeciwko wejścia. Tegoroczny etap obejmował konserwację piaskowcowych nadstaw wraz ze sterczynami. Ponadto pracom konserwatorskim poddawanych zostało 16 nagrobków, w tym m.in. nagrobki Izaaka Szterna (nauczyciela Szkoły Rabinów, która wykształciła w Warszawie pierwsze pokolenie inteligencji żydowskiej o tendencjach asymilacyjnych); Samuela Orgelbranda (wydawcy pierwszej polskiej encyklopedii); rodziny Epsteinów (w tym Mikołaja Epsteina powstańca styczniowego poległego w walce) oraz kupca Józefa Janasza. Poddany konserwacji został również klasycystyczny obelisk na grobie XIX-wiecznego warszawskiego wydawcy Samuela Henryka Merzbacha.
Fundacja zwróciła uwagę na pomnik nagrobny Stefanii Behack przedstawiający rzeźbę ptaka okalającego macewę autorstwa Feliksa Rubinlichta - artysty znanego z realizacji rzeźby na grobie Ester Rachel Kamińskiej (twórczyni Teatru Żydowskiego w Warszawie). Ten modernistyczny artysta pozostawił na cmentarzu przy ul.Okopowej co najmniej cztery swoje dzieła. Trzy z nich zostały odkryte podczas prac porządkowych w bieżącym roku. Inne dzieła Rubinlichta znane są tylko ze wzmianek w katalogach wystaw w Zachęcie. Ponadto pracom konserwatorskim poddawane były nagrobki wymagające podjęcia pilnych prac ratunkowych m.in. grożący zawaleniem czterometrowy klasycystyczny pomnik w formie kaplicy na grobie Henryka Stande.
W kwaterze nr 1 zostały także wykonane prace archeologiczne polegające na odsłonięciu najstarszej części cmentarza, przykrytej dotychczas kilkudziesięciocentymetrową warstwą zgniłych liści. W wyniku prac odsłonięte zostały brukowane alejki, a także liczne powalone nagrobki i nieznane wcześniej motywy rzeźbiarskie. Były to pierwsze prace archeologiczne przeprowadzone na cmentarzu żydowskim w Polsce zgodnie z przepisami religijnymi. (PAP)
Autor: Olga Łozińska
oloz/ aszw/
