Porozumienie w sprawie ochrony zabytkowych kopalni krzemienia

Podpisane we wtorek porozumienie obejmuje "Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego", który zgłoszono do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Krzemionki to region prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego oraz związanych z nimi pradziejowych osad. Poza Krzemionkami są to kopalnie "Borownia" i "Korycizna" oraz neolityczna osada na wzgórzu "Gawroniec".

Obszar obejmuje tereny zlokalizowane w gminach Bodzechów, Ćmielów i Ożarów, w powiatach ostrowieckim i opatowskim. Krzemionkowskie kopalnie są pod opieką Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu "Krzemionki", działającego w ramach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Sygnatariuszami porozumienia podpisanego we wtorek w Sudole k. Ostrowca - gdzie swoją siedzibę ma krzemionkowskie muzeum - poza muzeum i samorządami, zostały także: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu z ostrowieckim nadleśnictwem, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach i Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Kielcach.

Jak powiedziała dziennikarzom p.o. dyrektora Muzeum Historyczno-Archeologicznego Ewa Działowska, porozumienie jest zwieńczeniem dotychczasowych rozmów na temat przyszłości całego regionu krzemionkowskiego. "Podpisujemy porozumienie, które będzie początkiem naszej głębszej współpracy, wypracowaniem pewnych mechanizmów, które będą dotyczyły całego regionu. To porozumienie jest na pewno dobrym krokiem i zostanie pozytywnie przyjęte przez UNESCO" – dodała.

Poza działaniami związanymi z ochroną środowiskową i utrzymaniem w dobrym stanie tych terenów, pomysły współpracy mogą dotyczyć zagospodarowania przyszłego ruchu turystycznego. "Wiadomo, że główny ruch turystyczny obejmie Krzemionki, ale turyści będą chcieli też odwiedzić inne miejsca. Trzeba pomyśleć o stworzeniu tam parkingów, informacji, co tam się działo i w jaki sposób były prowadzone tam badania archeologiczne. Być może wypracujemy takie formy, że będziemy chcieli stworzyć park kulturowy" – opisywała Działowska.

Dodała, że ważnym punkt wyjścia do dalszych rozmów w sygnatariuszami porozumienia, jest niedawno opracowany plan zarzadzania dla regionu zgłoszonego do wpisu na listę UNESCO.

Wniosek pod nazwą "Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego" został zgłoszony przez Polskę do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO na początku 2018 r. Jak powiedziała PAP Działowska, we wrześniu ub.r. do Krzemionek przyjechał ekspert ciała doradczego UNESCO – ICOMOS (Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków). W marcu ICOMOS, na postawie opinii eksperta, ma wydać rekomendację odnośnie wpisu i przesłać ją do UNESCO. Dyrektor dodała, że opinia ta nie jest wiążąca dla UNESCO.

Prawdopodobnie w połowie roku zapadnie decyzja, czy Krzemionki trafią na prestiżową listę. Starania o wpis wspierał i koordynował Narodowy Instytut Dziedzictwa, podlegający resortowi kultury. Wicedyrektor Instytutu Mariusz Czuba, wyraził nadzieję, że wniosek będzie pozytywnie przegłosowany i Krzemionki staną się pierwszym zabytkiem z województwa świętokrzyskiego, wspinanym na listę UNESCO.

"Krzemionki są specyficznym zabytkiem, bo mamy do czynienia ze stanowiskiem archeologicznymi. Patrząc na tego typu zabytki świadomość znaczenia takich miejsc jest zdecydowanie inna, niż klasycznych zabytków, takich jak zamki, pałace. Na pewno trzeba dużo więcej wysiłku, aby powszechną wartość tych obiektów wytłumaczyć szerszemu odbiorcy. Tak jest w tym przypadku" – opisywał Czuba.

Podkreślił, że to "absolutnie najważniejszy obiekt archeologiczny w Polsce, jeden z najważniejszych na świecie". "O tym mówiono od wielu lat, od momentu odkrycia (…) Okazało się że w centrum Polski znajduje się coś, co możemy określić pierwszym w dziejach ludzkości zagłębiem przemysłowym. Wydobywając kamień, obrabiając go i transportując na daleką odległość, żyjące tu społeczności stworzyły coś na wzór cywilizcji przemysłowej" – dodał Czuba, zaznaczając że w środowisku archeologów Krzemionki już dawno były uważane za zabytek o światowym znaczeniu.

"Jesteśmy w przededniu ostatecznej oceny Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. W momencie głosowania i uznania tego miejsca za dobro ludzkości, mamy niesamowity prestiż i na pewno ranga tego miejsca wzrośnie" – podkreślił Czuba.

Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach odkrył tu w 1922 r. urodzony w Ostrowcu geolog, prof. Jan Samsonowicz.

Podostrowieckie prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego pochodzą z młodszej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu (funkcjonowały pomiędzy IV a II tysiącleciem p.n.e). W Krzemionkach zlokalizowano ok. 4 tys. szybów połączonych siecią chodników; szyby mają do 9 metrów głębokości. W kopalniach ze skał wapiennych wydobywano krzemień, który służył do wytwarzania narzędzi. Wyrabiane potem krzemienne siekiery rozprowadzono w odległości nawet kilkuset kilometrów od kopalń.

W Krzemionkach bardzo dobrze zachowała się zarówno podziemna architektura - wyrobiska oraz chodniki, którymi poruszali się górnicy jak i krajobraz na powierzchni - w dalszym ciągu można obserwować leje poszybowe, dawne wejścia do kopalń  otoczone fałdami gruzu wapiennego. W Krzemionkach można też zobaczyć – w przeciwieństwie do innych tego rodzaju obiektów archeologicznych - różne typ kopalń: od najpłytszych jamowych, przez niszowe po głębokie filarowo-komorowe i komorowe.

Na terenie Krzemionek można zwiedzać podziemną trasę utworzoną z połączenia pokopalnianych wyrobisk – liczy 465 m i jest najdłuższą na świecie trasą w tego rodzaju obiektach. Z kolei spacerując po drewnianej kładce na powierzchni, można oglądać pole górnicze. Jest też wioska neolityczna – miejsce prowadzenia warsztatów archeologicznych i lekcji muzealnych.

W 2012 r. dzięki realizacji projektu współfinansowanego ze środków unijnych, otwarto tu nowe obiekty wystawiennicze i związane z obsługą ruchu turystycznego.

Teren Krzemionek uznano za zabytek już w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Od 1994 r. stanowią pomnik historii, a od 1995 r. także rezerwat przyrodniczy.

Na liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO znajduje się 1073 obiekty, z czego 15 obiektów z Polski m.in. krakowskie Stare Miasto, zamek w Malborku, drewniane cerkwie, Puszcza Białowieska, wrocławska Hala Stulecia. (PAP)

autor: Katarzyna Bańcer

ban/aszw/