Powstaje Muzeum Ignacego Domeyki w Chile

Muzeum Ignacego Domeyki w La Serena w Chile, które powstaje staraniem Polski i Chile, ma mieć charakter centrum kultury, w którym obok stałej muzealnej ekspozycji znajdzie się zespół pomieszczeń edukacyjnych, takich jak sala projekcyjna, sali wystaw czasowych, sala audytoryjna oraz biblioteka - poinformowała PAP Lena Cichocka z Muzeum Historii Polski, które współorganizuje wystawę.

W siedzibie dawnej szkoły w La Serena powstanie ekspozycja według scenariusza księdza dr Marcina Schmidta, w opracowaniu architektów wnętrz Marka i Macieja Mikulskich, obejmująca 10 kręgów tematycznych. Przedstawiać one będą życie i działalność Ignacego Domeyki na terenach dawnej Polski, a później na emigracji, której miejscem docelowym stało się Chile. Domeyko w Chile pozostał do końca życia, tworząc podstawy ważnych dziedzin gospodarki państwa oraz szkolnictwo wyższe.

W pierwszej części ekspozycji, przedstawiającej dom i strony rodzinne Domeyki, dzieciństwo na Litwie, okres wileński, przynależność do filomatów, udział w powstaniu listopadowym, emigrację w Paryżu, studia i działalność patriotyczną - a więc mniej znane w Chile fragmenty życia Ignacego Domeyki, zarówno w grafice, jak i w animacji, zostaną wykorzystane motywy z polskiego malarstwa historycznego, odnoszącego się do wydarzeń określonych w scenariuszu ekspozycji, a Ignacy Domeyko przedstawiony będzie w kontekście innych wybitnych Polaków tworzących Wielką Emigrację.

Natomiast chilijska część ekspozycji będzie prezentacją Ignacego Domeyki i jego prac eksploracyjno - naukowych prowadzonych w Chile oraz jego pracy dla kraju, w którym spędził resztę życia. Ta część narracji rozpoczyna się od podróży do Chile, następnie przedstawia działalność Domeyki w La Serena w szkole i laboratorium, opowiada o podróżach eksploracyjnych po Chile, pobycie na uniwersytecie w Santiago, o wielkiej podróży do Europy, o ostatnich chwilach życia. Tę część ekspozycji zamyka sprawa współczesnej recepcji postaci i dzieła Domeyki.

Ignacy Domeyko urodził się 31 lipca 1802 w Niedźwiadce Wielkiej, zmarł 23 stycznia 1889 r. w Santiago w Chile. Był geologiem, mineralogiem, inżynierem górnictwa, badaczem Ameryki Południowej; był też pierwowzorem postaci Żegoty z III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.

Pochodził z rodziny ziemiańskiej Domeyków herbu Dangiel. Ojciec, Hipolit, był prezesem sądu ziemskiego, matka, Karolina z Ancutów, była ciotką Maryli Wereszczakówny. Po śmierci ojca opiekę nad rodziną przejął stryj Ignacy, senior rodu, mieszkający w Zyburtowszczyźnie koło Lidy. Stryj rozbudził w wychowanku zainteresowanie mineralogią. W prowadzonej przez pijarów szkole powiatowej w Szczuczynie Domeyko pod okiem nauczyciela fizyki i chemii rozwijał zaszczepione w domu rodzinnym zainteresowania przyrodnicze.

W latach 1816-1822 Domeyko studiował na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego słuchając wykładów chemii u Jędrzeja Śniadeckiego, fizyki, matematyki, astronomii, historii naturalnej, mineralogii, a także architektury, filozofii, literatury polskiej i historii. Za główny przedmiot zdawanego wiosną 1822 r. egzaminu magisterskiego obrał matematykę. Stopień magistra filozofii uzyskał na podstawie rozprawy "Jak dotąd tłumaczono zasady rachunku różniczkowego i jak w dzisiejszym stanie matematyki należy je tłumaczyć".

W czasie studiów został przyjęty do Towarzystwa Filomatów. Był znacznie młodszy od innych członków tej organizacji, ale dzięki cechom charakteru i zamiłowaniom naukowym został wybrany na kierownika działu przyrodniczego.

Po ukończeniu studiów Ignacy Domeyko objął majątek Zapole; gdzie dał się poznać, jako bardzo dobry gospodarz. Z powodu działalności filomackiej został objęty śledztwem i znalazł się wraz z dwustu innymi aresztantami w klasztorze Bazylianów w Wilnie. Dzięki staraniom stryjów uniknął zesłania, ale musiał pozostawać pod dozorem policyjnym; każdy wyjazd poza granice powiatu wymagał osobnego zezwolenia. Udało się jednak Domeyce być w Wilnie w wieczór poprzedzający wyjazd przyjaciela, Adama Mickiewicza do Petersburga.

Starania o uwolnienie spod nadzoru policyjnego nie dały rezultatu. Gospodarowanie na roli wypełniło mu sześć lat życia. Domeyko-gospodarz zmniejszył pańszczyźniane powinności chłopów, zorganizował wiejską szkołę.

Na wieść o wybuchu powstania listopadowego Ignacy Domeyko kupił u Żydów strzelbę kawaleryjską i pałasz. Możliwość udziału w powstaniu nadarzyła się wiosną 1831r., gdy jeden z dawnych filomatów przywiózł mu rozkaz udania się do generała Skrzyneckiego z meldunkiem, że Litwa gotowa jest do powstania. Podczas przejścia przez Puszczę Augustowską został uznany za szpiega. Ocalił go ksiądz, który odprowadziwszy go na bok dla wyspowiadania przed rozstrzelaniem, kazał mu uciekać w las. Ponieważ już wcześniej Domeyko dowiedział się, że dwaj inni emisariusze przeszli, więc uznał swoją misję za skończoną i po kilku dniach wrócił do swego majątku.

Gdy na Litwę wkroczył korpus generała Dezyderego Chłapowskiego, Domeyko dołączył do niego i został adiutantem jednego z pułków. Spotkał się tam z lekarzem Karolem Marcinkowskim i Emilią Plater. Wkrótce jednak po krótkiej i nieudanej kampanii litewskiej rozbite korpusy Chłapowskiego i Antoniego Giełguda przekroczyły granicę Prus Wschodnich. Od tej chwili zaczęło się dla Domeyki życie wygnańca.

Emigracyjny szlak Domeyki wiódł przez Frombork, Malbork i Frankfurt nad Odrą, do Drezna. Tam nastąpiło spotkanie z Mickiewiczem i Antonim Edwardem Odyńcem. Presja wywierana przez konsula rosyjskiego na króla i rząd saski spowodowała, że polscy uchodźcy musieli opuścić Drezno. Domeyko i Mickiewicz wyjechali w początkach lipca 1832 i przez Norymbergę, Bayreuth i Karlsruhe dotarli do francuskiego Strasburga. Tam grupa, w której był Domeyko, otrzymała nakaz udania się do Chalons sur Marne. Stamtąd Domeyko, po długim i bezskutecznym oczekiwaniu, wyjechał nielegalnie do Paryża.

W 1837 r. Domeyko ukończył studia górnicze i podjął pracę w Alzacji, gdzie poszukiwał złóż rud żelaza. Tam otrzymał list od profesora Armanda Dufrenoy, mineraloga z Ecole des Mines z propozycją objęcia stanowiska wykładowcy chemii i mineralogii w Coquimbo, w północnym Chile, ofertą zwrotu kosztów podróży i wysoką pensję. Ignacy Domeyko zgadza się natychmiast.

Przez sześć lat wykładał w Coquimbo, a wakacje szkolne przeznaczał na podróże po Andach na obszarze całego niemal kraju. Opisy tych podróży po dziś są źródłem informacji. Do nich należy m.in. opis złoża El Teniente, które jest jednym z największych porfirowych złóż miedziowo-molibdenowych. Wyniki swych badań Domeyko przekazywał do swej macierzystej uczelni, Ecole des Mines, w postaci bogatych kolekcji minerałów wysyłanych na ręce prof. Dufrenoya, oraz w postaci sprawozdań naukowych, które profesor przedstawiał na posiedzeniach Akademii Nauk i publikował w „Annales des Mines”.

Przebywając na uniwersytecie w Santiago Domeyko objął stanowisko profesora chemii prowadzącego wykłady z chemii, fizyki i mineralogii; pełnił też stanowisko rektora tej uczelni. W 1848 r. kongres chilijski przyznał mu z własnej inicjatywy jednogłośnie obywatelstwo chilijskie.

Domeyko prace swe ogłaszał w rocznikach uniwersyteckich w Santiago i pismach specjalistycznych. Opublikował też dwa duże dzieła na temat zasobów naturalnych w Chile, a także Peru, Boliwii i Argentynie. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Działalność Domeyki w Chile miała duże znaczenie dla tego kraju. Dzięki zainicjowanym przez niego licznym badaniom mineralogicznym i geologicznym rozwinął się tam przemysł górniczy. Oprócz tego, Domeyko przyczynił się do upowszechnienia w Chile oświaty i polepszenia jej poziomu. Ignacy Domeyko był postacią bardzo popularną i szanowaną w Chile; jedną z planetoid nazwano Domeyko; na mapie Chile pozostała na trwałe nazwa pasma górskiego Góry Domeyki (Cordillera de Domeyko) i miejscowość Domeyko. Od jego nazwiska utworzono nazwę minerału domeykit.

W ekspozycji poświęconej Ignacemu Domeyce przewiduje się narrację z wykorzystaniem elementów multimedialnych, realizowaną równolegle tradycyjnymi środkami wystawienniczymi oraz środkami scenograficznymi.

Muzeum Ignacego Domeyki i stała wystawa powstają ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i chilijskiego Ministerstwa Kultury. Wystawę współorganizuje zespół kuratorski Muzeum Historii Polski. (PAP)

abe/agz/