Wykład pt. „Zagadki sandomierskich szachów w świetle najnowszych badań genetycznych” w Muzeum Zamkowym w Sandomierzu
Badania prowadzone przez ekspertów z Uniwersytetu Warszawskiego dały odpowiedź na pytanie, z jakich materiałów wykonano tzw. szachy sandomierskie – jeden z najcenniejszych tego typu zabytków w Polsce. Wbrew wcześniejszym hipotezom unikatowy zestaw nie powstał z kości egzotycznych zwierząt.
Na temat najnowszych ustaleń badawczych dotyczących szachów sandomierskich mówili w czwartek podczas konferencji prasowej dr Danijela Popovic z Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz dr Wojciech Rajpold z dział archeologicznego Muzeum Zamkowego w Sandomierzu.
Dr Rajpold podkreślił, że szachy sandomierskie są unikatowym tego typu znaleziskiem w Polsce i jednym z niewielu podobnych w Europie. Powstały prawdopodobnie w XII lub pierwszej połowie XIII w. Odkryto je w 1962 roku na Wzgórzu św. Jakuba, podczas wykopalisk archeologicznych kierowanych przez doktora Jerzego Gąssowskiego.
Jak wskazał dr Rajpold, na wyjątkowość zestawu wpływ mają dwie rzeczy. Po pierwsze zestaw jest niemal kompletny, z 32 bierek nie zdołano odnaleźć zaledwie trzech. Po jednej stronie szachownicy stały figury o głębokim i czytelnym rzeźbieniu, po drugiej – z płytkim i miejscami zanikającym. Dodatkowo unikatowe jest to, że szachy sandomierskie zostały odkryte w trakcie badań, co powiększa ich wartość naukową.
Dr Danijela Popovic z Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego poinformowała, że do badań genetycznych wytypowany trzy pionki. Próbki pobrano w połowie ubiegłego roku. „W tak starych materiałach muzealnych DNA zachowuje się w bardzo małych ilościach i jest trudne do analiz. Na szczęście udało nam się uzyskać prawie kompletne sekwencje genomów mitochondrialnych, co pozwoliło uzyskać odpowiedź, z jakich gatunków zwierząt zostały wykonane badane przez nas bierki” – wyjaśniała dr Popovic.
Okazało się, że zestaw charakteryzujący się wyraźniejszymi zdobieniami wykonano z kości konia domowego. Drugi komplet powstał z kości krowy. Trzeci pionek (jeden z dwóch dorobionych prawdopodobnie później) wykonano z kości jelenia szlachetnego. Poprzednie hipotezy zakładały, że szachy były wykonane z kości egzotycznych zwierząt m.in. słonia.
„Badania przeprowadzone przez zespół dr Popovic, są o tyle ważna, że dzięki nim wiemy m.in. w jaki sposób prowadzić właściwą konserwację tego zabytku. Na razie nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy szachy powstały na naszym terenie, Rusi, czy wykonali je włoscy rzemieślnicy” – dodał dr Rajpold.
Nie jest też pewne, kiedy dokładnie powstały. „Mamy nadzieje, że kolejne badania pozwolą w szerszym kontekście poznać tajemnicę Szachów Sandomierskich” – dodała dr Popovic.
Szachy sandomierskie reprezentują geometryczny, abstrakcyjny styl muzułmański; należą do najmniejszych spośród średniowiecznych szachów znalezionych w Polsce. Ich wysokość sięga maksymalnie 25 mm. Z terenów Polski znanych jest ponad 50 znalezisk średniowiecznych bierek szachowych, ale niemal wszystkie były pojedynczymi egzemplarzami. (PAP)
Autor: Wiktor Dziarmaga
wdz/ pat/
